ფრანსუაზ საგანის „დაუფარავი ღიმილი“ - რატომ არ გააჩნია ბედნიერებას ისტორია?

„სიყვარული ისაა,

რაც ორ შეყვარებულ

ადამიანს შორის ხდება.“

როჟე ვაიანი

ამ ეპიგრაფში განსაკუთრებული არც არაფერია. იმდენად ცხადი და მართალია ეს სიტყვები, თითქოს უხერხულიც კია მათი გამეორება. რომანი, რომელსაც ეს ციტატა უძღვის წინ, ფრანსუაზ საგანის „დაუფარავი ღიმილია“, რომელიც ძალიან ჰგავს თავისივე ეპიგრაფს. „დაუფარავი ღიმილი“ სიყვარულის შესახებაა; იმაზეა, რაც ორ შეყვარებულ ადამიანს შორის ხდება, ანუ ყველაზე ბანალურ ამბავზე, რომელიც ნაკლებად ოსტატი მწერლის ხელში რიგით მელოდრამად დარჩებოდა და სრულიად დაკარგავდა იმ ხიბლს, რომელიც ფრანსუაზ საგანისთვის დამახასიათებელმა სევდამ და მელანქოლიამ შესძინა.

სიუჟეტშიც არაფერია განსაკუთრებული. დომინიკი, ახალგაზრდა, მშვენიერი სტუდენტი, ბერტრანს ხვდება, რომელიც, ალბათ, უყვარს კიდეც. თუმცა დროდადრო უსაშველოდ მოწყენილია და ამ მოწყენას ვერც ის აქარწყლებს, რომ ჟურნალიდან გადმოსულ წყვილს ჰგვანან და თითქოს ძალიან შეეფერებიან ერთმანეთს. ამ დროს ჩნდება ბერტრანის ბიძა, ლუკი, დაღლილი, სევდიანი და სიმპათიური, თანაც - უკვე დაქორწინებული. მათი პირველივე შეხვედრისას ხვდება მკითხველი, როგორ განვითარდება რომანის სიუჟეტი და თავად დომინიკიც ამჩნევს ამ სიუჟეტის კონტურებს - როგორ იპყრობს მაცდური კაცი პატარა გოგოს გულს და როგორ ტყდება ეს გული იმედგაცრუებისგან.

მალე სწორედ ასე ხდება: ბერტრანთან ურთიერთობის გაგრძელება შეუძლებელია, რადგან დომინიკი ლუკით არის მოხიბლული და იგი მეტად იზიდავს, ვიდრე ბერტრანი. მეორე მხრივ, ლუკიც გატაცებულია დომინიკით და მას რომანის წამოწყებას სთავაზობს.

ლუკის პირობები მარტივია: იმთავითვე აფრთხილებს, აქამდეც მქონია რომანები, არცერთი ყოფილა სერიოზული და, ცხადია, არც ჩვენი იქნება გამონაკლისი, რადგან არც არაფერია სერიოზული, ჩემი ცოლის გარდაო. თუმცა, იმასაც ეუბნება, რომ დრო, რომელსაც ერთად გაატარებენ, ორივესთვის სასიამოვნო იქნება.

შემდეგ კი ამბობს იმას, რაც ჩემთვის მათი ურთიერთობის გასაღებია:

„ერთად ნაკლებად მოვიწყენთ“.

საქმე ისაა, რომ ლუკი და დომინიკი ერთმანეთს სწორედ უსაზღვრო მოწყენილობის გამო უახლოვდებიან და მოწყენისგანვე თავის დასახსნელად ღალატობენ თავიანთ პარტნიორებს. მათი ურთიერთობა და სიყვარული (თუკი მეტისმეტად შეუფერებელი არ არის ეს სიტყვა მათი გრძნობების სახელდებისთვის) მელანქოლიიდან იბადება; ორივესთვის საზიაროა განცდა, რომ ცხოვრება ხელიდან უსხლტებათ და მძაფრი ემოციებისგან დაცლილ ყოველდღიურობაში სწორედ ამ განცდის სიმძიმე უბიძგებთ ერთმანეთისკენ.

ამას ორივენი აცნობიერებენ და ლუკი თავადვე ეუბნება დომინიკს:

„თუმცა შენ რას რისკავ? ფიქრობ, რომ შემეჩვევი და შემდეგ დაიტანჯები? და რა, ეს მოწყენილობას არ აჯობებს? არ სჯობს ჯერ ბედნიერი და შემდეგ უბედური იყო, ვიდრე საერთოდ არაფერს გრძნობდე?“

და დომინიკიც თანხმდება ამ რისკს. გულის ტკენის, ტანჯვის, მარტოობის, საკუთარი ცხოვრების არევის რისკს, რომელიც ნაკლებად მძიმედ ასატანია არაფრის განცდასთან, ცხოვრებისთვის შორიდან ყურებასა და გულისგამაწყალებელ მოწყენილობასთან შედარებით.

ვინ იცის, სწორია თუ არა დომინიკის არჩევანი, ღირს თუ არა ისეთი ამბის თანამონაწილეობა, რომელიც უცილობლად ცუდად დასრულდება შენთვის. ფრანსუაზ საგანი ამ მცირე რომანით გვაფიქრებინებს, რომ ზოგჯერ და ზოგიერთი ადამიანისთვის ყველაზე ტრაგიკულად დასრულებული ამბავიც კი უკეთესია, ვიდრე ამბების გარეშე არსებობა.

„როცა ახალგაზრდა ხარ, ამ სიცრუითა და ცბიერებით სავსე ცხოვრებაში დაუდევრობა სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია“ და დომინიკიც ასეთ დაუდევრობას იჩენს, როცა ლუკი უყვარდება. ამ სიყვარულზე თხრობისას აღმოაჩენს მკითხველი, რომ დომინიკი არა მხოლოდ სენტიმენტალური, შეყვარებული ქალია, არამედ თვითირონიული და მახვილგონიერი მთხრობელიც, რომელიც დაქორწინებულ მამაკაცთან ურთიერთობის სირთულეებთან ერთად ზღვის ხილვის, მოგზაურობის, სხვასთან თანაცხოვრების პირველ შთაბეჭდილებებსაც ხატოვნად აღწერს და, ამავე დროს, რაციონალურად აანალიზებს საკუთარ გრძნობებს, დამაბნეველ აწმყოსა და ბუნდოვან მომავალს.

ამგვარად, დომინიკი სწორედ ისეთი პერსონაჟია, როგორსაც ფრანსუაზ საგანის რომანებში ველოდებით ხოლმე: სევდიანი, ცოტათი უიღბლო, თავდავიწყებით შეყვარებული და მარტოსული. მხოლოდ ასეთ პერსონაჟს შეუძლია, პათეტიკის გარეშე თქვას, რომ „ბედნიერებას ისტორია არ გააჩნია“ და ყველაზე ძვირფასი 

ეპიზოდები ჩვენი მეხსიერებიდან უკვალოდ უჩინარდება, კონკრეტული მოგონებების ნაცვლად კი მხოლოდ შეგრძნებები გვრჩება, რომლებითაც უნდა ავაწყოთ წარსული, რომელშიც ოდესღაც ვცხოვრობდით; რომელშიც ოდესღაც, ალბათ, ბედნიერები და შეყვარებულები ვიყავით მასზე, ვინც ვიცოდით, რომ მალე მიგვატოვებდა;

„საკმარისად სევდიანი ვიყავი იმისთვის, რომ ყველა ბედნიერი სიყვარულის, მოულოდნელი შეხვედრისა და მორჩილების შემშურებოდა,“ - ფიქრობს დომინიკი და მოულოდნელი შეხვედრების, თავგადასავლებისა და სიყვარულის ძიებისას იკარგება. მარტოობიდან თავის დაღწევის მცდელობისას კიდევ უფრო ტოტალურ, ყოვლისმომცველ მარტოობას აღმოაჩენს და საკუთარი სევდის საზღვრების დაუსრულებელ გაფართოებას ინტერესით აკვირდება.

„მერე რა, რომ მარტო ვიყავი. მერე რა, რომ მე თვითონაც მშვენივრად მომეხსენებოდა

ამის შესახებ.“

მართლაც - მერე რა?

დომინიკისთვის, საბოლოოდ, მთავარი მაინც ისაა, რომ შეყვარებულია და არა უშავს, თუ შეყვარებულთან ერთად ცოტათი უბედურიც არის.

ამიტომაც მთავრდება რომანი ღიმილით. დომინიკის დაუფარავი ღიმილით.