თამარი I  ყველაფერი იმით დაიწო, რომ დედა გაბრაზდა. დედები საოცარი არსებები არიან. სულ ბრაზობენ, მაგრამ იშვიათად ცხარდებიან. აი იმ გაცხარებით, ცხვარი ცხვარიაო, ნათქვამი რომაა... მაგრამ დედა ერთხელაც სწორედ ასე გაბრაზდა. ხელი დაგვავლო მე და ჩემს ორ ძმას, მანქანის საბარგული უამრავი საჭირო თუ გამოუყენებელი ნივთით გაავსო, სახლის კარი გამოიკეტა, მანამდე კი ძაღლი გარეთ გამოაგდო. არც შემცდარა, მართლა აგვედევნა და ჩვენს კვალზე ირბინა გვიან ღამემდე. უკვე დაბნელებული იყო, როცა ახალ სამყოფელში მოგვადგა სასიამოვნოდ დაღლილი და მშიერი. თავის თავს დააბრალოს, მანქანაში არაფრით ჯდება. მე და ლაშას არ გვინდოდა წასვლა იქ, სადაც დედას მივყავდით, ამოტომ ვიბღვირებოდით და არც ვშველიდით. სამაგიეროდ პატარა გიორგი იყო კმაყოფილი, წინ და უკან დარბოდა და დედას ყველა დავალებას პირნათლად ასრულებდა. ეგ ოღონდ დედიკოს გვერდით იყოს, ცხრა მთას იქითაც არ დაიზარებს გადასახლებას. ჰო, არ მოგესმათ, გადავსახლდით. გადავსახლდით ერთ მიყრუებულ სოფელში. არ გაგეცანით, მე თამარი ვარ, ცამეტი წლის. ცამეტი თარსი რიცხვია და ალბათ სწორედ ახლა ამიტომ გადმოვსახლდით ამ დანგრეულ სახლში, თორემ სხვა რა მიზეზი იქნებოდა? ლაშა თერთმეტი წლისა, გიორგი კი მხოლოდ ოთხის. საოცარი სახელები გვქვია, თამარი, ლაშა და გიორგი. გვირგვინები გვაკლია და სამეფო სკიპტრა, თორემ ბაგრატიონების შთამომავლები კი ვართ სახეზე. ახლა გაბრაზებული ვარ და ასე ამიტომ ვწერ, თორემ საქართველოს ისტორია ჩემი საყვარელი საგანია. მეც ვბრაზობ, დედას დავემგვანე ამაში. (ბებიაჩემი კი სულ დედაილას მეძახის, მაგრამ სხვა ბევრი არაფერი გვაქვს, მგონი, საერთო.) ჰო, მამა. მამა სადღაც შორსაა. ემიგრანტია, როგორც საქართველოს ბავშვების მშობლების უმრავლესობა. ჩვენდა სამწუხაროდ. დედა რატომ გაბრაზდა, არ დავწერ, რადგანაც დაზუსტები არ ვიცი. მამა ძალიან მენატრება. იმასაც ვენატრებით, მაგრამ „დიადი“ მიზნების გამო, (დედა ასე ამბობს) ჯერ არ ბრუნდება საქართველოში. უფროსი ძმა რომ მყავდეს, ალბათ, ასე არ გამიჭირდებოდა მამის გარეშე, მაგრამ მე ვარ ოჯახში უფროსი ბავშვი. ბავშვი აღარ მქვია, მოზარდი, თინეიჯერი, გოგო. ვბრაზობ, იმიტომ რომ ამ სოფელში არავინაა. ხალხი ცხოვრობს, მაგრამ ჩემს მეგობრებად რომ გამოდგნენ ასეთები, ეჭვი მეპარება, იყვნენ. სკოლა არის, წინდაწინ ვიცით, სულ შვიდი ბავშვია. სწორედ ამიტომ გადმოვსახლდით.   ვერაფერი გაიგეთ? ვერც მე... სამაგიეროდ დედამ მშვენივრად აგვიხსნა ამ სოფელის სკოლაში ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლად მუშაობას რატომ დასთანხმდა: საქართველოს სოფლები იცლება, სკოლები იხურება და მერე აღარავინ აღადგენსო. ამას რომ ხელი შევუშალოთ მაინცდამაინც ჩვენ უნდა გადმოვსახლებულიყავით ჩვენი ქალაქიდან და აქ შემოვკუჭულიყავით. თუმცა ასე არაა. სინამდვილეში იქ ვიყავით შეკუნჭულები სამოთახიან ბინაში. აქ კი მშვენიერი ეზო გვაქვს, ბაღი და ორსართულიანი სახლი. სახლი ვიღაცისაა, ვინც ქალაქში დიდი ხნის წინ გადასახლდა და აქაურობას გაასწრო. იმ ძველმა პატრონმა, აქეთ რომ ზაფხულობითაც არ იხედება და სულაც საზღვარგარეთ გეგმავს გადასახლებას, სკოლასთან შეთანხმებით დიდსულოვნად დაგვითმო სახლი. ძველია და მოუვლელი, მაგრამ მივხედავთო, ამბობს დედა. მივხედავთ, მა რას ვიზამთ: წყალი ჩამოდის სახურავიდან და თურმე პირდაპირ ჩემს საწოლში გუბდება. ჩვენი ბრალია, იქ საწოლი არ იდგა და ჩვენ მივწიეთ, სახურავზე ბურთი კიდევ ლაშამ ააგდო და ძველისძველი კრამიტები არივ-დარია. წვიმა მოვიდა და შუაღამისას გამაღვიძა: არ შემრცხვება და დავწერ: მეგონა, ჩავიფსი, მაგრამ მერე წკაპუნი გავიგე. ლეიბი და საბანი გავაშრეთ, მეორე დღეს მშვენიერი მზე იჭყიტებოდა ცრემლებისგან დაცლილი ღრუბლებიდან. მეც ვიტირე იმ ღამეს. დედასთან შევძვერი საწოლში, მძინარე გიორგის ადგილი დავიკავე, ჩავეხუტე დედას და დიდხანს ვტიროდი, სანამ არ დამეძინა.      II  მართალი გითხრათ, სოფლის სკოლა არც ისეთი ცუდია, როგორც მეგონა. ბავშვები ზრდილობიანები არიან, ან მე მიცქერიან ჯერ უცხოდ და კარგად მექცევიან. ჩემს ძველ სკოლაში ასე არ იყო. როგორც თავლაში შეყრილი ვირები, ისე იქცეოდნენ ჩემი კლასელები. ჩემი ძველი კლასის დამრიგებელს მუდმივად ვალერიანის სუნი ასდიოდა. ზოგი მასწავლებელი ასე, ტყუილად, სხვისი შვილების აღზრდა-განათლების გამო ნერვებს არ აიშლის, მაგრამ ჩემი დამრიგებელი ვერ ახერხებდა მშვიდად ყოფნას, როცა ერთი უზრდელურ სიტყვებს ამბობდა უმისამართოდ ანდა მისამართიანად; მეორე გაბრაზებულ ქიმიის მასწავლებელს ჩუმად ვიდეოს უღებდა და სოციალრ ქსელში ატვირთვით იმუქრებოდა; მესამეს ეძინა გაკვეთილზე, იმიტომ რომ გვიანობამდე რაღაცა უცნაური სახელის მქონე თამაშს, ჰო, სტროქჰოლმს თამაშობდა მუდმივ რეჟიმში, მეოთხეს პროტესტი ჰქონდა მერხთან ჯდომასთან დაკავშირებით, წამოწოლა არის სასარგებლო ბავშვის აღნაგობის სწორად განვითარებისათვისო. და ასე შემდეგ... გამოულევლად... აქ კი არავის აქვს აკვიატებული უჩვეულობები, ჯერჯერობით ვერ შევატყვე. დღეს მესამედ ვიყავი სკოლაში. სულ ორი კლასელი მყავს, შოთა და დემნა. უკვე ერთი კვირაა, აქ ვართ, გიორგის ძალიან მოეწონა ხუთბავშვიანი საბავშვო ბაღი. მასწავლებელი უფრო სწორედ, მომუშავე თანამშრომელი მეტია მაგ ბაღში ვიდრე ბავშვი. დედას აქამდე არსად უმუშავია. უმაღლესი განათლება აქვს, მაგრამ ჩვენს აღზრდას ანაცვალა კარიერა და ასეთი რამეები. მასწავლებლობის გამოცდა როდის ჩააბარა, ვერც გავიგეთ. თურმე დიდი ხანია, გეგმავდა ცვლილებებს. ვიცი, მასაც ეშინია პასუხისმგებლობის, მაგრამ რომ არ უჭირდეს, არ გაბედავდა, ვერ გაბედავდა ამხელა აურზაურის მოწყობას. ალბათ, ცხვირის ჩამოშვების ნაცვლად უნდა შევეშველო, გავამხნევო, მაგრამ მეც მიჭირს. დედას გამოცდილება არ აქვს, მაგრამ ამ სკოლას ისე გაუძნელდა მასწავლებლის შოვნა, დასთანხმდნენ. გეოგრაფიაც დედამ უნდა გვასწავლოს, უნივერსიტეტში მეორე პროფესიად სწორედ გეოგრაფია ჰქონია დედას ნასწავლი და არც ვიცოდი. დირექტორმა ყველაფერი ქნა, სოფელი რომ სკოლის გარეშე არ დარჩენილიყო. ჩვენი სახით სამი ბავშვი შეემატა სოფელს: ორი - სკოლას და ერთი - ჯერჯერობით საბავშვო ბაღს.         III დღევანდელი დღის აღმოჩენა ასე დავარქვი სკოლაში სწავლა ცხრა საათზე იწყება, მე კი, რაც აქ გადმოვსახლდით, ექვსზე მეღვიძება. რატომ? ჩემს ფანჯარასთან, ხის ტოტებში რაღაც საოცარი ფრინველი ბუდობს. დილაობით ისე ტკბილად გალობს, გაბრაზებასაც ვერ ვახერხებ. მაგრამ უქმად ჯდომამაც დამღალა, დედა გავაფრთხილე გუშინ საღამოს, რომ დილით სავარჯიშო მოედანზე გავიდოდი. მიკვირს კია, რა საჭიროა სოფელში სავარჯიშო ტრენაჟორები, აქ ისედაც უამრავი საქმე აქვს ხალხს და იღლება, ვის სცალია ამისთვის? ალბათ, ჩემნაირი უსაქმურებისთვისაა ჩაბეტონებული ქალაქური რამე-რუმეები ამ სიმწვანეში. მოკლედ შვიდ საათზე წამოვხტი, გამოვეწყვე სავარჯიშო ფორმაში და გავწიე. სულ ახლოსაა, ხუთი წუთის გზაა სახლიდან, ჩვენი სახლიდან. უკვე მეჩემება და მიკვირს. ლურჯად შეღებილი ტრენაჟორები საგანგებოდ მოწყობილ ნაცრისფერი ფილების მოედანზეა გამართული, საგანგებოდვეა გადახურული. ამის ნაცვლად სოფელში რიგიანი საპირფარეშოები რომ დაედგათ ყველა ოჯახისათვის, აჯობებდა. თუმცა, ალბათ, სხვებს აქვთ კიდეც ნორმალური, ჩვენს მიტოვებულ სახლს შემორჩა ხის კარიანი, მიბრეცილი სოფლის უბორნია. მივდივარ და ხმადაბლა მივიმღერი: „სიტყვაძუნწი ვარ და მაინც გეტყვი, შენი საიდუმლო მიჯნური ვარ...“ ჰეე, თბილისო... ხმა გავკმინდე. თურმე ვიღაც ჩემზე ადრე ამდგარა და სავარჯიშოდ მოსულა. მაგრამ არა, სულაც არ ადარდებს ტრენაჟორები და კუნთების დაყენება. ცხენზე ზის და აღმოსავლეთისკენ იისფრად აბრდღვიალებულ ცას შესცქერის. ცხენები თუ იყო ამ სოფელში, წინდაწინ რომ ეთქვა დედას, სიხარულით წამოვიდოდი. მე რასაც ქვია, პირდაღებული შევცქერი ცხენს, პატრონი რაში მეკითხება. გონზე მოვდივარ, ლესი ყეფს. ცხენის პატრონსაც ახლაღა ვხედავ, ჩემსკენ მოტრიალდა და ისიც გაოცებული მიცქერს. - თამარ? - ხმა ამოიღო. ჩემი ორიდან ერთ-ერთი ახალი კლასელია, შოთა. - ცხენი გყავს? - ისევ პირდაღებული ვუცქერი, ამჯერად ცხენის პატრონს. გამარჯობა და ეგეთები არც მახსოვს. - კი, სამი. - სამი ცხენი გყავს? - ყურებს არ ვუჯერებ. - არა, პრინციპში ერთი ჯერ კვიცია. ერთი წლისაა, ამისი შვილი, ირმა. - ირმა? - მიკვირს კი არა და ვბრაზობ. ბებიაჩემს ჰქვია ირმა, მამაჩემის დედას. - ჰო, ირმა, - მხრებს იჩეჩს შოთა. აზრადაც არ აქვს დაქვეითდეს და პირისპირ მელაპარაკოს. შუა საუკუნეების რაინდივით ზემოდან დამცქერის. - ქალის სახელი რატომ დაარქვით ცხენს? - ვბრაზობ, მაგრამ არა მგონია, მეტყობოდეს. დედაჩემს კი ნერვებს უშლის, მაგრამ მაინც ბებიაჩემია. - რომ დაიბადა, შვლის ნუკრს გავდა და ირემა დავარქვით, მაგრამ ძნელი დასაძახებელია და ირმა შერჩა... - ჰო, არაუშავს, ეგრე თუა, - ვწყნარდები. ირემი ლამაზი ცხოველია. - თუ გინდა, სხვა რამეს დავარქმევ, - კომპრომისზე წამოვიდა შოთა. მიხვდა, გავბრაზდი. რა უცნაურები არიან სოფლელი ბიჭები, ერთი კვირის გაცნობილი გოგოს კაპრიზების გამო ერთი წლის კვიცს სახელს უცვლის. - არა, მე რა შუაში ვარ? ერქვას, რაც ჰქვია, - ტრენაჟორებისკენ მივდივარ და ვფიქრობ, რომელი ავირჩიო, თუმცა შოთას თანდასწრებით ვარჯიში სულაც არ მინდა. ესეც რუსთაველი! აჰა, ბაგრატიონები ხომ ვართ სახეზე და მეხოტბეც გამომიჩნდა. უნებლიედ ვითვალწუნებ კვიცის სახელის გადასარქმევად გამეტებისთვის. - მანდ ვარჯიშზე სასარგებლო ცხენის ჭენებაა, ვარჯიში და დაღლა თუ გინდა, - ეჭვის თვალით მიცქერის. სიფრიფანა კი ვარ, მაგრამ ქალაქში ტანვარჯიშზე და ცეკვაზეც დავდიოდი, ტრენაჟორებზეც ხანდახან. ახლა აქ გამოყრუებული უნდა ვიჯდე და ვარჯიშიც უნდა ვიღაც შოთამ დამიშალოს?! - ცხენზე ჯდომა, მისი ტარება არ ვიცი, - ვამბობ გულწრფელად და ვცდილობ, სახეზე არ შემეტყოს ის ყველაფერი, რასაც ამ ვაჟბატონზე ვფიქრობ. - დედაშენის მანქანის ტარება იცი და ცხენისა გეშინია? - მართლა უკვირს შოთას. - არ მეშინია, უბრალოდ ჩემს ქალაქში ცხენი არც მინახავს, არასდროს ვმჯდარვარ. მანქანის ტარება კი არ ვიცი, მხოლოდ რამდენჯერმე შევაყენე ეზოში, ქუჩაში ტარებას ვერც გავბედავ, - ვამბობ გულწრფელად. - მანქანას სჯობს, - ჩამოხტა, როგორც იქნა. - გინდა, დაჯექი, - სადავეს მიწვდის. - მე? - არჩეული ტრენაჟორის სავარძლიდან გადმოვხტი და ხელები გავასავსავე. - მეშინია! - აკი არ მეშინიაო? - იცინის შოთა. ჩემზე გაცილებით მაღალია და მხარბეჭიანი. არ გავს ცამეტი წლისას, ერთ კლასში კი ვართ, მაგრამ, ალბათ, უფროსია ჩემზე. ფითქინა ჩაწიკწიკებული კბილები აქვს და ბრედ პიტის სიცილი. ეს უკანასკნელი თუ არ იცით, გეტყვით, დედაჩემის ახალგაზრდობის დროინდელი ცნობილი მსახიობია, ჰოლივუდის. დედას პლაკატებიც კი ჰქონდა ოთახში გაკრული, ჩემი ხნისა როცა იყო. სიმპატიური ვინმეა, ახლაც არ იქნება გადაღრძოებული ბებერი. - მეშინია, - ისევ უკან ვიხევ. სიტყვას არ ვცვლი. - არაფერია საშიში, მოდი, - ხელს მიწვდის შოთა. მე როგორც ბაგრატიონების შეუდრეკელსა და შეუპოვარ ასულს, არ შემფერის ცხენის წინაშე შიში. ჰოდა, არც მჯერა, რომ მივედი, უზანგში ჩემი ლურჯბოტასიანი ფეხი შევყავი, შოთას რჩევა გავითვალისწინე, უნაგირს ხელი ჩავავლე და თვალის დახამხამებაში ცხენის ზურგზე აღმოვჩნდი. შოთა დგას და მიცქერის ქვემოდან, ისევ ბრეტ პიტივით იკრიჭება. მე სულაც არ მეცინება. აღმოსავლეთიდან ამობრდღვიალებულ მზეს გავცქერ და არც მახსენდება, შემეშინდეს. ცხენი მხედრის ფიქრებს თუ იცნობდა, არ ვიცოდი, მაგრამ სწორედ გაფიქრებისთანავე დაიძრა და მზის მიმართულებით გასწია. შოთამ სადავეს ხელი არ გაუშვა და ნელი ნაბიჯით დაძრულ ცხენს მიჰყვა. ბინაში ჯდომას მიჩვეული და იალაღზე გაშვებული ლესი სადღაც გადაკარგულიყო, არც გამხსენებია მისი თავი.   საბედნიეროდ შოთას დარჩენოდა თავში საღი აზრი და სკოლაში არ დაგვიგვიანია.    ერთი საათის განმავლობაში ვიარე მისი ცხენით, მაგრამ ერთი სიტყვაც კი არ მითქვამს. მხოლოდ გავცქერდი ღრუბლებს და ვდუმდი. ვფიქრობდი.   ბავშვობიდან, ჩვილობიდან მიყვარდა ცხენები. ფურცლებს და რვეულებს რომ გამოვლევდი, სახლში კედლებზეც კი ვჯღაბნიდი. ცხენებს რამდენად გავდნენ ჩემი ოთხფეხები, არ ვიცი, მაგრამ დედამ ნამდვილი ცხენი დამიხატა საძინებელში. ახლა, ახალ სახლში ჩემი საძინებლის კედელზე დახატული ცხენი უკვე მთელი კვირაა, მაკლდა. მულტფილმები და ფილმები რაც კი ცხენებზე შექმნილა, თითქმის ზეპირად ვიცი. წიგნებიც... მაგრამ ცოცხალი ცხენი არასდროს მიტარებია, არც კი მიოცნებია. არ ვიცი რატომ. არ მიფიქრია, რომ წგნებში წაკითხული და ფილმებში ნანახი ამორძალი მხედარი შეიძლება ერთ დღეს თავად გავხდე. ოჯახში იმდენად გადავდე ყველას ცხენების სიყვარული, ერთხელ პატარა გიორგი დედას ასე მიეფერა, ჩემო საყვარელო დედიკო, სუფთა ცხენი ხარო. დედამ იმდენი იცინა, ყველა გაგვაოცა მისმა ბედნიერმა კისკისმა. გიორგიმაც იფიქრა, კარგი რამე ვთქვიო და მას შემდეგ ხშირად ამკობს დედას ამ საალერსო სახელით.   დღეს არც სკოლაში მილაპარაკია ბევრი. მხოლოდ აუცილებლობის გამო ვცემდი პასუხს მასწავლებლებს. თითქოს არ მეცალა. სულ იმ მშვენიერ ცხენზე ვფიქრობდი და იმ სიხარულზე, რაც სოფელში გადმოსახლებას მოჰყვა. თურმე ბევრად უკეთესად შეიძლება დროის გაყვანა, ვიდრე სოციალურ ქსელში ძრომიალი, ფილმების ცქერა, ანდა წიგნის კითხვაა. ჯობს თავად იყო ერთ-ერთი წიგნის გმირი. არც მე და არც შოთას კრინტი არ დაგვიძრავს იმ დილის შესახებ დემნასთან, ჩვენს მესამე კლასელთან. ესეც მყავს რა უარყოფილი დემნა უფლისწული.     IV   მეორე დღეს ისე ადრე გამეღვიძა, ჯერ ეძინა, ჩუმად იყო ჩემს ფანჯარასთან დასახლებული ჩიტუნია. გარეთ ვერ გავიდოდი ბნელში, ამიტომ გათენებას ვუცდიდი. არც მიფიქრია სავარჯიშო სპორტული სამოსის ჩაცმა. ფართო ჯინსის შარვალი და კაპიშონიანი ქურთუკი ვამჯობინე. გრილოდა. ცხენზე ჯდომასაც უხეში ქსოვილის შარვალი უნდოდა. კარგი გამოცდილება მივიღე გუშინ. მაგრამ განა ვინმე დამპირდა, ისევ გამოგეცხადები ცხენით და ისევ დაგაცდი აღმა-დაღმა სიარულს და შენი დევნით ქანცი გამიწყდება ისევო? არა, ერთი სიტყვაც კი არ უთქვამს შოთას მსგავსი.   გულმა ბაგაბუგი თავისით დაიწყო: ერთის ნაცვლად ორი შეკაზმული ცხენი დამხვდა სავარჯიშო მოედანზე. ერთზე შოთა იჯდა, ხოლო ჩემი ნაცნობი, გუშინ დამეგობრებული, მე მიცდიდა. ისევ არ გამხსენებია სალამი და მოკითხვა. გაბუტულივით არ ვაქცევდი ყურადღებას შოთას. არც მას უთქვამს სიტყვა. მხოლოდ დამაცადა, ცხენის ზურგზე მოვქცეულიყავი და ისევ ამომავალი მზის მიმართულებით გასწია. აღვირისათვის ხელი არ გაუშვია, აედევნა ჩემი ლამაზი.   - რა ჰქვია? - როგორც იქნა ამოვღერღე, როცა ისევ სავარჯიშო მოედანთან მოვედით. ცხრის ოცი წუთი იყო. სკოლაში დავაგვიანებდით, თუ დროზე არ დავბრუნდებოდით შინ. - დილა, - მიპასუხა. აღარ იღიმოდა დღეს. სერიოზული იყო და დაფიქრებული. მართლა დილისფერი იყო ჩემი მშვენიერი. ცისფრად ელავდა მისი თეთრი ზურგი. მზის სხივებზე ირხეოდა შევერცხლილი ფაფარი. - მაგას? - მეორეს შევხედე. უფრო მაღალი იყო და უფრო ვაჟკაცური. სავარაუდოდ ირმას მამა უნდა ყოფილიყო შოთას რაში. - შავო, - მიპასუხა და კუპრისფერ ფაფარზე მოუთათუნა ხელი. - უცნაურ სახელებია, - ჩავილაპარაკე დაფიქრებით, - მაგრამ ზედმეტად შესაფერისი. - ზედმეტად შესაფერისი? - ჩაიცინა შოთამ. - უცნაურები ხართ ქალაქელი გოგოები. - ები რატომ? - თითქოს ვიეჭვიანე. ვინ იყო კიდევ აქ ქალაქელი? არაფერი მიპასუხა, ცხენი მიატრიალა და წავიდა. სკოლაში, გაკვეთილების მანძილზე არც იმ დღეს დაგვიძრავს კრინტი დილის გასეირნების შესახებ. თითქოს აკრძალული თემა იყო. თითქოს დილაობით სხვა თამარი და შოთა ხვდებოდნენ ერთმანეთს და ცხენებით სეირნობდნენ, სკოლაში კი სულ სხვები დადიოდნენ. რაღაც აღფრთოვანებას ვგრძნობდი, მაგრამ ვიცოდი, სახელის დარქმევა კიდევ დიდხანს გამიჭირდებოდა.     იმ საღამოს წვიმას ქარი დაემატა. ძლიერი ქარი ქროდა მთელი ღამის მანძილზე. დედას ეღვიძა. გარედან ხმაური აღწევდა, ჩარჩოებში გასამაგრებელი მინები ზუზუნებდნენ. ლაშა და გიორგი დროდადრო წამოიზმუვლებდნენ ხოლმე. მე თავს ვიმძინარებდი. ვცდილობდი წარმომედგინა, დილა როგორ შფოთავდა ელჭექისა და გრიგალის გამო. ორი შეხვედრით თუ შეიძლება ვინმე ანდა რამე ასე შეგიყვარდეს ადამიანს, აქამდე არც მიფიქრია, თუმცა კი გამიგონია ერთი ნახვით დასნეულებისა. ერთი ნახვით შემიყვარდა დილა.   შემოდგომით ქუხილი იშვიათი რამე მგონია. სეტყვაც. მაგრამ ახლა წვიმას სეტყვა დაემატა. ჩვენი სახურავი არ უნდა ყოფილიყო კარგ დღეში. დედა შფოთავდა, დროდადრო დგებოდა საწოლიდან და ჩაბნელებულ ფანჯრებს გასცქერდა. იქნებ ნანობდა კიდეც აქ გადმოსახლებას? პირველივე ქარიშხალმა იქნებ დააფრთხო? მერე უხვთოვლიანი ზამთარი რომ გველის წინ? იმას არ შეუშინდება ამორძალი დედაჩემი? არა, მე ამ სოფლიდან არსად წავალ ჩემი ცხენისა და ამ მზისფერი მინდვრების გარეშე! და ნეტავ როდის გახდა დილა ჩემი ცხენი?   უთენია შოთას ძახილმა გამაღვიძა. დედაჩემს ეძახდა და არა მე. გამიკვირდა. წამოვხტი და ფანჯარას ვეცი. არც მიფიქრია პიჟამოს ამარა შეიძლებოდა თუ არა გახედვა. - რა მოხდა? - ისევ უსალმოდ, ხმადაბლა მივაძახე. დედას და ბიჭებს ეძინათ. შვიდი თუ იქნებოდა, მოსარკულ ცაზე ჯერ არ ამოცურებულიყო მზე. - დირექტორმა გვთხოვა სკოლის ბიჭებს, სახურავის შეკეთებაში დაგეხმაროთ. - მოიცა, - ხმადაბლა გავეპასუხე და თავი ისევ ოთახში შევყავი. ხალათი მოვიცვი და ფეხშველი, ოთახის ჩუსტების ამარა გავედი აივანზე. შოთას გადანგრეული ღობე გადმოევლო და უკვე ეზოში მიცდიდა. მე აივანზე გადავეყუდე, შოთა აივნის ძირში დგას. როგორც რომეო და ჯულიეტა. - ეხლა მითხარი, რა გაყვირებს ამ დილაუთენია? დედას მთელი ღამე ეღვიძა, - შევუტიე ჩურჩულით. - ანუ შენც? - კითხვას მიბრუნებს შოთა. პასუხს არ ელოდება და მიმეორებს დირექტორის დაბანარებს. - დირექტორმა ანუ მამიდაშენმა? - დასტურის ნიშნად თავს მიკრავს შოთა. - სკოლის ბიჭებს, ანუ შენ და დემნას? - კი, მე და დემნას, - ისევ მიდასტურებს. - თქვენ რისი გამკეთებლები ხართ, მანდედან არ ჩამოცვივდეთ, - ვამბობ გულუბრყვილოდ. სახეზე ბრაზი და წყება უჩანს შოთას. - კრამიტები გადმოცვივდა, წყალი ჩამოგივათ, კიდევ რომ იწვიმოს, - არ იმჩნევს. - მამიდაშენმა შვიდ საათზე წამოგაგდო მაგის სათქმელად? - ვერ მესმის, სოფელში ყველაფერის დაწყება დილაუთენია რატომ უნდათ. - არა, გუშინ საღამოს გამაფრთხილა, ძლიერი ქარი იქნება და ხვალ სახურავი გექნებათ შესაკეთებელი მარი მასწავლებელთანო, - განზე იცქირება შოთა. კრამიტებს ავლებს თვალს. - ამ ზამთარს თავზე დაგვემხობა ეს სახლი, - ვამბობ უიმედოდ და კიბის საფეხურებზე ვეშვები. ტალახიან ეზოში ჩასვლას არ ვაპირებ, მხოლოდ უკეთ მინდა სახურავს ავხედო. ათიოდე კრამიტი გდია ეზოში. მთელებია, არ დამტვრეულა. - რატომ გადმოსახლდით ამ სოფელში? ამ სახლში? - მეკითხება პირდაპირ. - თქვენი სკოლა რომ არ დახურულიყო, - ვპასუხობ გულწრფელად. - უთქვენოდ შვიდნი ვიყავით, არ დაიხურებოდა, - ალბათ, მართალია. - დედას უნდოდა, - მხრებს ვიჩეჩავ და ძველისძველ კედლებს ვათვალიერებ. ხავსი მწვანედ აფერადებს საძირკველს. სარდაფი თუ ქონდა სახლს, მხოლოდ ახლა მომივიდა აზრად. კიბის შვიდიოდე საფეხურის სიმაღლეზე დგას სახლიცა და აივანიც. მეორე სართულზე ვცხოვრობთ ფაქტიურად. - შენ არ გიდნოდა ანუ? გენატრება შინ? - ჩემი მდუმარე თანაგამყოლი დღეს ბევრს რატომ ლაპარაკობს, არ მესმის. თითქოს ცხენზე მჯდომი სხვანაირია, მდუმარე. - არ მინდოდა, მაგრამ არა იმიტომ, რომ იქ უკეთესად ვიყავი, - ვპასუხობ. მეც გულწრფელობის ხასიათზე ვარ. დილის შვიდიდან ცხრამდე სხვა თამარი ვარ თითქოს, ამ უცხო ბიჭს რატომღაც ყველაფერს ვუყვები. იმდენაც ჩვეულებრივია მასთან საუბარი, თითქოს ჩემი უფროსი ძმა იყოს. - აბა, რატომ? - ვერაფერი გაიგო. - ცვლილებების მეშინოდა, ალბათ. მაგრამ დედასთვის აუცილებელი იყო ცვლილებები, - თავადაც ვერ ვხვდები, ეს როდის დავასკვენი, მაგრამ ნამდვლას ასეა. - მამაშენი სადაა? - რამ გაახსენა? ჩემთვის არავის უკითხავს, რაც სოფლად დავსახლდით. - ლონდონში. რატომ მეკითხები? - მიკვირს. - ლონდონში ჯობია, - ამბობს და ცას გასცქერს. ვხვდები, პასუხს თავი აარიდა. - შენი მშობლები? - ვეკითხები და ვხვდები, ობოლი იქნება. - გარდაიცვალნენ, ავარიაში მოვყევით, შარშან, - ამბობს მშვიდად, შეგუებული ტკივილით. - შენ აქაური არ ხარ! - ვამბობ დაბეჯითებით. ახლა ვხვდები რატომ არ აქვს აქაურების მსგავსად კილო, თბილისურად საუბრობს. - არა, მაგრამ მინდა, რომ ვიყო, - გასცქერს ღრუბლებს, - იწვმებს ისევ, სახურავს უნდა მივხედოთ. გზაზე დემნა მოდის, შოთაზე ოდნავ დაბალია და გამხდარი. ის ნამდვილად ამ სოფელში დაბადებულ-გაზრდილია. აქაურების მსგავსად ახუჭუჭებს ზოგიერთი სიტყვის დასასრულს. მომწონს მიწასთან ახლოს მყოფი ხალხის, სოფლის ხალხის უშუალობა და გულითადობა. თუ რა ჰქვია იმას, დილის შვიდ საათზე წამოხტომა და ვიღაცის სახურავზე შესაკეთებლად აძრომა რომ შეუძლიათ. მიწის ძალა ეტყობათ. - დემნას მამა ხელოსანია, ესეც დასდევს ხოლმე სამუშაოდ. იცის სახურავს შეკეთება, - მაგულიანებს შოთა, თან კარში გამოჩენილ დედას შესცქერს. ესალმება ზრდილობიანად. მე დაწვრილებით ვუყვები დედას ნანა მასწავლებლის, შოთას მამიდისა და სკოლის დირექტორის დანაბარების შესახებ და ფარდულისაკენ მიმავალ ბიჭებს შევცქერ. მერე გაოცებულ დედას ვუბრუნდები და მხრებს ვიჩეჩავ. - იპოვიან კიბეს? - დედას ვეკითხები. - წამო, საუზმე გამამზადებინე. იპოვიან თუ არის, - ოთახისკენ მიბიძგებს დედა. ცივა. - რა კარგი ქენი, სოფელში რომ წამოგვიყვანე, - წამიერად ვეხუტები დაბნეულ დედას და საღებავამძვრალ, ოდესღაც თეთრად შეღებილ კარში ვუჩინარდები. მეძინება. დედას არ ახსენდება, დახმარება რომ მთხოვა, თავად მიდის სამზარეულოსაკენ და აღარც მეძახის. საწოლში ვძვრები და თანახმა ვარ, სახურავიდან მომავალი ხმაურის ფონზე მეძინოს. სიზმრად ვნახე, თამარ მეფესავით დიდებული, მარგალიტის თვლებით შემკული კაბა მეცვა, დედოფლურად ვიჯექი ჩემს დილაზე და მთის წვერისაკენ ამავალ იით მორთულ ბილიკს ნელა მივყვებოდი.   სახურავზე ფეხის ხმის შეწყვეტა და სამზარეულოში გადმონაცვლებული ხმადაბალი საუბარი ძილშივე ვიგრძენი. წამოვდექი და ნელა შევუდექი ჩაცმას. არ მინდოდა გასვლა. არ მინდოდა მზარეულობა და მიმტანობა... დედაც ეყოფოდა ორი ბიჭის გამასპინძლებას. მაგრამ დილასთან შეხვედრა როგორ მომეხერხებინა შოთას თუ არ გამოველაპარაკებოდი. ეს დილა ისე გაცდა, ვერ გავისეირნე ჩემი ლამაზით. ხვალამდე რა მოიცდიდა. სამზარეულოს კარს მივადექი და დავაყურადე. დედას მადლობების ფონზე უწევდათ ბიჭებს საუზმობა. შესვლა გადავიფიქრე და ეზოსაკენ გავწიე. სახლს შორიდან შევხედე. სახურავი შეკეთებულს ჰგავდა. განა რამდენ ხანს მეძინა, რომ ამდენი მოახერხეს? ნეტავ სად ცხოვრობს შოთა? წავიდოდი მათ საჯინიბოში და მოვეფერებოდი დილას. თუ ვერ გავისეირნებდი, წამით მაინც დავხედავდი. ფეხით შევუდექი აღმართს, მარტო ყოფნა მინდოდა. უნდა დავფიქრებულიყავი, მართლა უკეთესი გახდებოდა ჩვენი ცხოვრება აქ გადმოსახლებით თუ დროებითი აღფრთოვანება იყო მხოლოდ, ის უზარმაზარი გრძნობა, რომელიც გულში ვერ მეტეოდა. და მაინც რა საოცარი იყო ზემოდან ცქერა ფეხქვეშ მოცურავე ღრუბლებისა... იქ ქალაქი იყო, ჩემი ძველი სახლი... მტვერსა და ხმაურში გახვეული... აქ დუმილი იდგა ყურში... ჰაერი ისეთი გამჭვირვალე იყო, ისეთი გამყინავი იყო თვითეული ჩასუნთქვა... ისეთი უბრალო და უშუალო იყო ყველაფერი. თვითოეული ქვა და ბალახის ღერი ჩემი იყო, ჩემიანი იყო, ჩემსკენ იყო... ავი მეზობელივით არ დამაღალატებდა... თვალთმაქცი მეგობარივით არ მიმტყუნებდა... ნეტავ სად იყო შინ, რა უნდა მომნატრებოდა? სად იყო შინ? რას მეკითხებოდა შოთა? გენატრება შინო? ნეტავ სადაა შინ? სადაც შენნაირები გელოდებიან, სადაც შენნაირებთან მიგეჩქარება? სადაც შენი სულის ადაიანები გელიან. შინ სულაც არ ნიშნავს შენობასა და სახლს... მგონია ეს უფრო ადამიანებს ეხება... შინ საჭირო ადგილას ყოფნას ჰქვია. შინ შეიძლება ქუჩაში იყო, იდგე ტრიალ მინდორზე, ღრუბლებსა და ცას ასცქერდე, მაგრამ შინ იყო. შინ გულში დაბრუნებას ჰქვია.         V   დაბადების დღე მაქვს. არ მოგესმათ, თოთხმეტი წლის გავხდი. პირველმა მამამ მომილოცა. დილის ოთხ საათზე დამხვდა მისი ხმოვანი შეტყობინება. თუმცა დედამ მაინც დაასწრო, ჩემს საწოლში გადმოწვა და ჩემთან ჩახუტებულს სძინავს. იცის, მიყვარს მის გვერდით ძილი, მაგრამ რაც ლაშა და შემდეგ გიორგი გაჩნდნენ, საჩემოდ არავინ ტოვებს დედას გვერდით ადგილს. ლაშა გაიზარდა, დიდი ხანია თავის საწოლში წევს, მაგრამ გიორგი დედასთან არ გვაკარებს. მხოლოდ მისია, მონოპოლოა აქვს დედიკოს გვერდით ძილზე დაწესებული. მამას შეტყობინებას ხმადაბლა მოვუსმინე, დედას რომ არ გაღვიძებოდა, გულები გავუგზავნე და ტელეფონი ისევ ლეიბის ქვეშ შევაძვრინე. ვიცი, დედა ნერვიულობს, ტელეფონს ახლოს როცა ვტოვებ საწოლთან, მაგრამ ახლა მამასგან მოლოცვას ველოდი, ახლა ჩემი დაბადების დღეა და მეპატიება. მეც დიდი გოგო ვარ და ვაცნობიერებ, დედა ტყუილად არ წუხს ჩემ გამო. ნამდვილად არაა კარგი ტელეფონის გვერდით ძილი, მისგან მომავალი და მასთან მიმავალი სიხშირეებისა თუ რადიოტალღების დიაპაზონში ყოფნა... თუ რაც ჰქვია იმ მავნე ტალღებს. ვისაც გაინტერესებთ ზუსტი სახელწოდებები, დაგუგლეთ. ეს მარტივი საძიებო საშუალება ხომ ყველას ხელთ გვაქვს. ვინ იყენებს სათანადოდ, ეს კი საკითხავია. დედას ზურგს ჩავეხუტე. დაღლილ მხარზე მივაყრდენი შუბლი და გავიხსენე, წარმოვიდგინე თოთხმეტი წლის წინ როგორ გამაჩინა. კომბოსტოში რომ არ პოულობენ შვილებს მშობლები, ეს გიორგიმაც კი იცის, არათუ მე. ტკივილებსა და შიშებში შობენ დედები... ტკივილებსა და შიშებში ზრდიან... ახლა კი მშვიდად სთვლემს ჩემს საწოლში გადმომძვრალი და ვიცი, ეიმედება ჩემი თავი. ხშირად მოდის და ისე მეკითხება რჩევას, თითქოს მისი ტოლი და თანასწორი ვიყო ცამეტი, უკაცრავად, თოთხმეტი წლის ბავშვი, უკაცრავად, მოზარდი. ხან მგონია, მე და დედა ვართ დარჩენილები ჩვენს ოჯახში, მე და დედას გვაბარია ლაშასი და გიორგის აღზრდაცა და გაზრდაც. მამა? მამას მიერ ლონდონიდან გამოგზავნილი ფული სოციალური შემწეობასავით ჩვეულებრივი და მიჩვეული გახდა. არც იმდენია, „დიად მიზნებს“ ეყოს და არც იმედი, საწუწუნოდ გვქონდეს საქმე.   დღეს დაბადების დღე მაქვს. გუშინ აღარ მინახავს შოთა. სახლში მოსულს მხოლოდ სახურავის შეკეთებით გახარებული და იმედმოცემული დედა დამხვდა სამზარეულოში. ბიჭებსაც გაღვიძებოდათ და წინ და უკან დარბოდნენ. დემნას მიერ ფიცრისგან, სახელდახელოდ გამოჩორკნილი ხის ხმლის გამო ჩხუბობდნენ. დემნა უფლისწულმა არევდარევა და ჯანყი მოიტანა ჩვენს ოჯახში. გიორგისოდენა ტვინია აქვს თავში ლაშასაც.   გუშინ არ შევთანხმებივარ შოთას, მაგრამ განა წინა დღეებში დავთქვით რამე? ის, ალბათ, ყოველ დილით სეირნობს ცხენით. სასწრაფოდ წამოვხტი საწოლიდან. ფრთხილად გავყავი შარვლის ტოტებში ფეხები და ტელეფონიც მოვძებნე ლეიბის ქვეშ. ქურთუკი მოვიცვი მაისურზე და ფეხაკრებით გამოვიპარე ოთახდან. ეზოში ჩამოვედი და ველურივით გაბურდღნული ვარდის ბუჩქიდან დაგვიანებული კოკორი მოვტეხე. ეკალი შემერჭო თითში. სათითაოდ მოვაცალე ყველა. ისევ შევიპარე ჩემს ოთახში და დედას ბალიშის გვერდით დავუდე. მე ხომ მისი ყვავილი, მისი ვარდი ვარ, ჰოდა დავუტოვე შემცვლელი. დაბადების დღეებს დედებს უნდა ვულოცავდეთ, როგორც ახალშობილის გაჩენისას... და არა თავად გაჩენილს მხოლოდ.   სავარჯიშო მოედანზე არავინ იყო. გული დამწყდა. უკვე რვის ნახევარი იყო. ნუთუ დავიგვიანე? ნუთუ უჩემოდ წავიდა შოთა სასეირნოდ? განა აქამდეც უჩემოდ არ დადიოდა, რატომ დამიცდიდა ერთი კვირის გაცნობილ, ორჯერ ერთად დამგზავრებულ ქალაქელ გოგოს? გული დამწყდა, რომ არ დამიხვდა. დილა ვერ ვნახე. ვერ მოვეფერე გაქათქათებულ კისერზე. დაცქვეტილ ყურში ვერ ჩავჩურჩულე ვერაფერი... ნეტავ ჩემი იყოს. ნეტავ მეც მყავდეს ამისთანა ცხენი... არასდროს მომინდებოდა ქალაქში დაბრუნება, არასდროს ვინატრებდი მტვერსა და ხმაურში ცხოვრებას, ამისთანა მეგობარი რომ მეგულებოდეს მთაში. მთაში. მხოლოდ ახლა გავაცნობიერე, რომ ჩვენ მთაში გადმოვსახლდით, ამოვბარგდით. გამოვექეცით ბარს და მთას მოვაშურეთ ფარადა და დამცველად, როგორც ძველად, როგორც ომში. ბაგრატიონები არა ვართ, ჩემი ხუმრობას, იმედია, მიხვდით. მხოლოდ მათი შთამომავლები ვართ, მათი ერის შვილები. ომი გვაქვს. თავს მთას ვაფარებთ. განგაშის ზარმა ჩამორეკა, ერთხელ... კიდევ ერთხელ... კიდევ ერთხელ... ხმას მივდიე. გავცდი სოფელს. ტაძარს ვეძებ თვალით. კვირაა. წირვა იქნება. ზარსაც ამიტომ რეკენ, მართლა განგაშისა ხომ არ იქნება. თუ განგაშისაა? მოწოდებისა სულის სახსნელად? ნეტავ ვინ რეკავს? მღვდელი? შემრცხვა. წირვაზე თავიდან ბოლომდე არასდროს ვყოფილვარ. არ დავკვირვებივარ, სად რა და რატომ ხდება, ვინ რას აკეთებს. ტაძარში შევსულვარ და გამოვსულვარ, სანთელი ამინთია, მილოცია, მამაო ჩვენოც ვიცი და ორი ფსალმუნიც ზეპირად, მაგრამ მეტი არაფერი გამეგება წირვა-ლოცვისა. ახლა თითქოს ჩემი გზის გასაკვლევად რეკავს ზარი, მე მეძახის... საჩუქარია დღევანდელი დღისა. ვხედავ ტაძარსაც და ზარსაც. ლაჟვარდისფერი ლურჯი სამოსით შემოსილი ვიღაც დგას და დროდადრო რეკავს ზარს. მივდივარ და ვფიქრობ, რატომ მივდივარ... რატომ მიზიდავს ზარის ხმა... რატომ მეძახის... კიდევ სამჯერ მიყოლებით ჩამორეკა და მოტრილდა. შოთა? ლურჯსამოსიანი კაცი არაა მღვდელი, არც კაცია. ჩემი კლასელი ბიჭია, შოთა. გრძელი, კოჭამდე დაშვებული კვართი აცვია. მიცქერის და თვალებით იღიმის, არ იკრიჭება ბრედ პიტივით, არ აელვარებს ქათქათა კბილებს. თვალებით მიღიმის. გამოთაყვანებული სიფათით შევცქრი, იმიტომ რომ წვერიანი მღვდლის ნაცვლად პირშიშველა შოთა შემრჩა ხელში.  მნათე? ეს სიტყვა გამახსენდა საიდანღაც. არ ვიცი მნათე ვინაა. ალბათ, სანთლის ჭერა იქნება მნათის მოვალეობა, სინათლის მინათება. შოთაც მსგავსი მსახური იქნება ტაძრისა ზარის რეკვის მოვალეობით. მეც რამ მაფიქრებინა, რომ მღვდელი გამოვიდოდა საკურთხევლიდან ზარის ჩამოსარეკად? მე ვდგავარ და ვფიქრობ ათას რამეს. შოთა ტაძრის კარში გაუჩინარდა. ვდგავარ და ვერ გადამიწყვეტია, შევიდე თუ არა. ჯინსის შარვალი მაცვია კაბის ნაცვლად, თავსაფარი არ მაქვს. კაპიშონიანი ქურთუკის წამოფარებას აქვს აზრი? ვერაფერი გამიგია, არადა ისე მინდა შესვლა, არასდროს მიგრძვნია მსგავსი მიზიდულობა. უნდა შევიდე? იქნებ არ შეიძლება? რომ შევიდე და ვინმემ მითხრას, არ შეიძლებაო... ამას სჯობს, სულ არ შევიდე, ვიდრე გავბოროტდე ჩემ გამომგდებზე... ვდგავარ კართან და ვნატრობ, ვინმემ გააღოს... ორი სიტყვა მაინც გავიგო ლოცვისა... შოთა მაინც გამოვიდეს, ღმერთო... ვლოცულობ? უფლის მიმართ ნათქვამ სიტყვას ლოცვა ჰქვია, ალბათ. გააჩნია სათხოვარს. გაფიქრებას ვერ ვასწრებ, მართლა კარში დგას შოთა. ჩემი ტანჯვისა და შფოთვების ხსნა და გადაწყვეტა მოაქვს. თავსაფარსა და შარვალზე შემოსაკვრელ კაბას მიწვდის. - ვიფიქრე, ამიტომ არ შემოდიხარ, - ხელში მაჩეჩებს და უკან ბრუნდება. კარაგა ხანს ისევ იქ ვდგავარ და ვცდილობ, მივხვდე, რა ხდება ჩემს თავს. კაბა შემოვიკარი და თავსაფარიც მოვიხვიე. ტაძრის კარში შევაბიჯე. გული ლამის საგულედან ამოხტეს. ყურებში მესმის, გუგუნებს რაღაც. მერე დიდხანს არაფერი გამიგია იმისა, რაც ირგვლივ ხდებოდა. მხოლოდ რომელიღაცა ხატის გვერდით ვიდექი თავდახრილი და შუბლით მის ჩარჩოს მიბჯენილი. მხრით კედელს ვეყუდებოდი, ფიქრებიც კი გაიფანტა და გამოილია ჩემს მუდამ მოგუგუნე გონებაში. მხოლოდ ვიდექი გაუნძრევლად და ვცდილობდი რამე გამეგო ლოცვისა. თავის აწევა და განძრევა არ მინდოდა. არ მინდოდა ვინმეს დაენახა, როგორ ვტიროდი. დასრულდა წირვა. ხალხი შეცოტავდა. სიჩუმე გამეფდა ტაძარში. მხოლოდ შიგნით იყო ისევ მღვდელი, საკურთხეველში. რაღაცას ესაუბრებოდა ხმადაბლა ვიღაცას. თავი ავწიე და მიმოვიხედე. არავინ დარჩენილიყო ტაძარში ჩემს გარდა. ხატს მოვშორდი და ნაბიჯის გადადგმა დავაპირე. არ გამომივიდა. ისევ ზრიალი ჩადგა ყურში და დაღამდა.   როცა თვალი გავახილე, პირველად კრიალა ცა დავინახე, მერე - წვერებიანი კაცის მშვიდი სახე, მერე - თვალებდაჭყეტილი შოთასი. მივხვდი, გონება დავკარგე. ტაძრის გარეთ, მწვანე ბალახზე ვიწექი. დამუხლული მღვდელი სახეზე წყალს მასხამდა თასიდან. ბალახზე წამომჯდარი შოთა გაშტერებული იცქირებოდა. - თამარ, უკეთ ხარ? - მეკითხება მღვდელი. არ ვიცი მისი სახელი. ხმა ისეთი თბილი აქვს, როგორ მამას. - დიახ, მამაო, - ვპასუხობ და წამოდგომას ვცდილობ. - არა, არ ადგე, უნდა იწვე ათი წუთი მაინც, რომ განმეორებით არ დაკარგო გონი, - მეუბნება და რაღაც რბილს მიდებს თავქვეშ. რაღაც დარიგებას აძლევს შოთას და ტაძარში ბრუნდება. ისევ ისე ზის შოთა და ისევ გაშტერებული მიცქერის. - კარგად ხარ? - მეკითხება ხმის კანკალით. თავს ვუკრავ თანხმობის ნიშნად. თვალებს ვხუჭავ. არ მინდა ვხედავდე, როგორ მხედავს ვიღაც, როგორ ვტირი. არადა ისევ უნებურად მოცოცავენ ცრემლები თვალებიდან. რა ჯანდაბა მატირებს? - რა ჯანდაბა მატირებს, - ძალით ვიცინი, ვბრაზობ საკუთარ თავზე. მინდა თვალებდაჭყეტილი შოთა დავარწმუნო, რომ არაფერი მიჭირს, რომ ტყუილად ვტირი. იქნებ ასეა, იქნებ ასე არაა, მაგრამ შოთას საქმე ნამდვილად არაა ჩემი ტვირთი. არცოდნის ნიშნად მხრებს იჩეჩს. თვალს მარიდებს და ტაძრისკენ იცქირება. იქიდან ელის საშველს. - რა მატირებს, დღეს დაბადების დღე მაქვს, - ვამბობ იმის საბუთად, რომ სატირლად არ მაქვს საქმე. თითქოს დაბადების დღეებზე ყველა ბედნიერია, თითქოს დაბადების დღეს არავინ ტირის. - მართლა?! - უხარია შოთას, წამში ეცვლება დაძაბული სახე. - არ იტირო, მე საჩუქარი მაქვს შენთვის, - უხარია ისევ. - რა? - ახლა მე შევცქერი თვალებდაჭყეტილი. უცებ გამიარა სავარაუდო წნევის დავარდნამაც და სისუსტემაც. - ოღონდ სახელი უნდა შეუცვალო, მაინც არ არის მიჩვეული, არ გუობს, არ რეაგირებს დაძახილზე. - რაა? - ვერაფერი გავიგე მის არეული ლაპარაკიდან. - ირმა, სახელი უნდა შეუცვალო ოღონდ, - მომახალა სხაპასხუპით. - რაა? გაგიჟდი? - ყურებს არ ვუჯერებ მე. მთლად გონზე მოსული წამოჯდომის ძალას ვპოულობ. ლოდს ვეყუდები ზურგით. - მეგონა, გაგიხარდებოდა, - იმედგაცრუებული თვალს მარიდებს შოთა. მტრედის ბუმბული უპოვია ბალახებში. მიწას ჩიჩქნის მისი წვერით. - ბუმბული! - ვხარხარებ, - ეგ ბუმბული გაკლდა! - ბუმბულს დასცქერს, მერე მე მიყურებს. - არ გინდა ირმა? - მეკითხება სერიოზული ხმით. - როგორ არ მინდა, მაგრამ ახლა დედაჩემს კვიცი რომ მივუყვანო შინ, მგონი ისევ ქალაქში გაიქცევა, - ვამბობ მშვიდად. - ვერ მოვუვლი მე, თანაც მხოლოდ შენია, ასე რომ გააჩუქო? - კი, მხოლოდ ჩემია, ვისაც მინდა, ვაჩუქებ, - მასუხობს. თითქოს ეწყინა, უარი რომ ვუთხარი საჩუქარზე. - მაშინ, - ვფიქრობ... მაშინ რა გამოსავალი ვნახო, ამ გულკეთილ ბიჭს რომ არ ვაწყენინო და არც დედას გავუხეთქო გული. - მაშინ ჩემთან დარჩეს, მაგრამ შენი იყოს. როცა შეძლებ, მაშინ წაიყვანე, - გამოსავალს პოულობს. - ვიცი, დილა მოგწონს, მაგრამ ის დედაჩემის ცხენია, მას ვერ გავაჩუქებ, - ცას გასცქერს ისევ, სევდიანი თვალები უწყლიანდება. - ირმა? - საუბრის თემის შეცვლა მინდა. ტკივილები ზოგჯერ მხოლოდ გულში ფასობს, თქმა და გამოფენა აუფასურებს, - ირმას მჩუქნი? - ეჭვით ვეკითხები. არ მჯერა, ჩემი დაბადების დღე ამისთან საჩუქრით რომ მეგებება. - ირემა, - მიდასტურებს. - დღეს გახდა თოთხმეტი თვის, - ამატებს. - შენ? - მე თოთხმეტი წლის, - ისევ ბალახზე ვწვები და ცას ავცქერ. ნამდვილად არასდროს წავალ ამ სოფლიდან. რასაც დილით დარჩენისათვის ვითხოვდი, შუადღეს მივიღე საჩუქრად. აქ შინ ვარ. დავბრუდი.     მამაოს ხუთი შვილი ჰყავს, ორი ვაჟი და სამი გოგონა. ჩემი ვარაუდით, ათიდან სამი წლის ასაკამდე ასეთივე თანმიმდევრობით. ფოფოდია  ტაძრის ეზოში გამოშლილ ბავშვებს თვალს ადევნებს, მაგრამ შენიშვნის მიცემა არ სჭირდება. გირჩებით თამაშობენ გოგონები. ჯოხის ცხენს დააჭენებს უმცროსი ბიჭი. უფროსი - ჩვენს გვერდით დგას და თანაგრძნობით მიცქერს. მანამდე სად იყვნენ ფოფოდია და ბავშვები, არ მახსოვს. ახლა კი უქმად წოლამ დამღალა და ეზოს თვალიერებას შევუდექი. რუსთაველი გაჩუმებულა და ისევ ბუბმულით ჩიჩქნის მიწას. - რას ხატავ? - ეკითხება ჩვენს გვერდით მგდომი ბიჭი. ცალ მუხლზე ჩაჯდება და მიწას დასცქერს. - არაფერს, - პასუხობს შოთა. ნახატს შლის. მე მიწას დავცქერ, ბუმბულის გადასმამდე ვასწრებ თვალის შევლებას. ცხენი დაეხატა შოთას. - ცხენებს ვხატავდი მთელი ბავშვობა, - ვამბობ ინსტინქტურად, ნელა, - დედა მიშლიდა კიდეც, სხვა რამეც დახატეო, მიჯავრდებოდა. მე კი მხოლოდ ცხენებს ვხატანდი. ხანდახან დედას გასახარად მივუხატავდი ხოლმე მზეს და ყვავილებს, - ვიცინი, - მაგრამ მთავარი მაინც ცხენი იყო. - კარგად ხატავ? - მეკითხება ბიჭი. - არა, საერთოდ ვერ ვხატავ, მაგრამ ბავშვებს ამას ხომ არავინ ეუბნება, ცუდად ხატავო, ამიტომ რასაც ვახერხებდი, ის მიხაროდა, - ვიღიმი. - შოთა ხატავს კარგად, - ამბობს ბიჭი, - მამა ამბობს, ხატმწერი გამოვაო. შოთა განზე იცქირება. ემჩნევა, ქება ეუხერხულება. - მამა ბასილს დიდი წარმოდგენა აქვს ჩემზე, - ამბობს მშვიდად. ბიჭი უსიტყვოდ შესცქერს, ვერ ხვდება, რატომ უარობს შოთა. მართლა კარგად ხატავს, ალბათ. არ მინახავს შოთას ნახატები. ვხვდები, ბევრი არაფერი ვიცი მასზე. - რა გქვია შენ? - ვეკითხები. - ლაზარე, - ამბობს და აგრძელებს: - იმათ - თომა, ბარბარე, მართა და მარიამი, დედას - ელისაბედი, მაგრამ ყველა დედას ვეძახით. მე და შოთას გვერიმება. ბავშვებს რამდენი რამის თქმა შეუძლით მხოლოდ ერთი კითხვის პასუხად, უფროსებს კი ყველა კითხვა გვაშინებს. სულაც არ გვაქვს სურვილი, ვინმე რამეს დაგვეკითხოს და იძლებულები ვიყოთ, სათანადო, სიტუაციისათვის შესაფერისი პასუხი მოვიფიქროთ. ბავშვები გულწრფელად პასუხობენ, უფროსები - შესაფერისად. „ როგორ ხარ, თამარ?“ მეკითხებიან გულწასულსა და გონზე მოსულს. „ კარგად, უკეთ,“ ვპასუხობ სათანადოდ, მაგრამ ჯერ ყურებში ისევ ხმაური მესმის და თვალებშიც მიჭრელდება. სხეული მემძიმება. როგორ მინდა, ისევ ბავშვი ვიყო და არ მიწევდეს უფროსების სიმრავლისკენ გადანაცვლება... როგორ მინდა, ნელა ვიზრდებოდე... მინდა, გულწრფელი პასუხების გაცემის უფლება კიდევ დიდხანს მქონდეს... მინდა ის ვთქვა, რაც ამ წუთას მეფიქრება შოთაზე... შოთა ისევ მტრედის ბუმბულით ჩიჩქნის მიწას... ნამდვილი რუსთაველია! მხატვარი რუსთაველი!    ტაძრიდან პირდაპირ თავლაში წავედით. დილას მივესალმე, შავოს მისი პატრონივით უბრად შევხვდი, ირემა გავიცანი. ირემს აღარ გავდა. ყავისფერი ფერი გადასვლოდა, კუნაპეტ მამას არ დამგვანებოდა, მაგრამ შავი უფრო ჰქონდა ბეწვი, ვიდრე ირმისფერი. - რას დაარქმევ, - მეკითხება შოთა. - იყოს ირემა, - ვამბობ და ზურგზე ხელს ვუსმევ. - ირმა ვინმეს ჰქვია, მეგობარს? - მეკითხება შოთა. - ბებიაჩემს, - ვამბობ და ხარხარს ვიწყებ, - მომკლავს, რომ გაიგოს, ცხენს მის სახელს ვეძახი... მე ირემას დავუძახებ... - ჰო, მართალი ხარ, - იცინის შოთაც, - ირემა ჯობს.   იმ დღეს დილას ზურგზე შეჯდომა და გასეირნება არ დამანება შოთამ. კიდევ რომ ცუდად გახდე და უნაგირიდან გადმოყირავდე, ტვინის შერყევა არ აგცდებაო, უფროსი ძმასავით შემომიტია და შინისაკენ გამომისტუმრა. ისევ არაფერი გვითქვამს უთენია შეხვედრისა. ხვალ ისევ დილაუთენია წამოვხტები და ისევ წავალ სავარჯიშოდ.         VI   ორშაბათია. წვიმს. საწვიმარი რომ მაქვს, ისე მიხარია, როგორც არასდროს. ნეტავ ცხენები თუ გამოჰყავთ წვიმაში? შეიძლება თუ დასველდება დილა და ავად გახდება? ფანჯარაზე აკრული გზას მივჩერებივარ, შვიდი გახდა. მაგრამ ვერ გადამიწყვეტია, გავიდე თუ არა. ტელეფონის ზმული მესმის. ვინაა ამ დილაუთენია? შოთა? სოციალური ქსელი თუ ჰქონდათ ამ სოფლის ბიჭებს, არ მიფიქრია. დილას ფოტო შემომცქერის შოთას ნაცვლად. გვარი არ უწერია. აბა როგორ ვიპოვიდი, რომც მომეძებნა? „მე და დემნა მივდივართ ციხის დასახედად, სკოლიდან დათხოვილები ვართ. თუ გინდა, წამოდი, დილა შეგიკაზმე. თბილად ჩაივი. წყალგაუმტარი რამე.“ არც „გამარჯობა“, არც „როგორ ხარ?“ „მოვდივარ.“ - სასწრაფოდ ვპასუხობ. სამზარეულოში შევვარდები, წიგნებისგან დაფერთხილ სკოლის ჩანთაში პურსა და ყველს ვტენი. ერთი ბოთლი წყალიც მეყოფა... თუ არა და წვიმს... წვიმის წყალი გამოდგება სასმელად. დედას ვუჩურჩულებ, ნანა მასწავლებელმა გაგვანთავისუფლა, მე და ბიჭები ლაშქრობაში მივდივართ-მეთქი. გაოცებული წამოიწევს თავს ბალიშიდან. ჩემს ნათქვამს გაიაზრებს, ან ვერ გაიაზრებს, ჯვარს გადამსახავს და მლოცავს. წამოჯდება საწოლში და სანამ რამეს კიდევ მკითხავს, მე უკვე კიბეებზე ვეშვები ჩემი წყალგაუმტარი ბოტასების ბრაგუნით. დედას უხარია, სოფელი რომ მიყვარდება, რომ აღარ ვაპროტესტებ სკოლის შეცვლასა და მეგობრების მიტოვებას. ალბათ, ამიტომ არ მიშლის შოთასთან ერთად ცხენით ბოდიალს, თორემ ისევ ქალაქში რომ ვცხოვრობდეთ და ერთი კვირის გაცნობილ ბიჭთან ერთად ნახევარი საათით სადმე გასეირნება გადავწყვიტო, ცხრა თაობას გამოიძიებს მისას, სანამ გამიშვებს. და რომელი მეგობრების?   შოთა და დემნა სავარჯიშო მოედნის გვერდით მიცდიან. ცხენებზე ამხედრებულები გასცქერენ მთას. მათაც საწვმარი ლაბადები აცვიათ. შეკაზმულ დილას უნაგირზე ცელოფანი აქვს გადაფარებული, ჩემს დაჯდომამდე რომ არ დასველდეს. დაიჭიხვინებს. მეც მივესალმები, დრუნჩზე მოვავლებ ხელებს და ჩუმად ვუჩურჩულებ, რომ მომენატრა. - წავედით? - ვეკითხები ორივეს. შოთა გადმოიხრება და დილას უნაგირს ათავისუფლებს. ფეხს უზანგში გავყოფ და დაუხმარებლად მოვექცევი ცხენზე. დემნა პირველი დაძრავს ცხენს, წვიმის დერეფანში გაგვიკვალავს გზას. შოთა მე მიცდის, ვხვდები. დილა უსიტყვოდ გუმანობს პატრონის სურვილს. უკან აგვედევნება შავოს მხედარი.   წვიმამ გადაიღო. მიდის დემნა, უკან არ იცქირება. მივდევ მე, უკან არ ვიცქირები. ფლოქვების თქარუნი მესმის, მოგვდევს შავო. შავოც არ იცქირება უკან, ალბათ. არც შოთა.   მინდვრებია. აღმართს მივდევთ. ნისლივით წევს მთის ფერდებზე საწვიმარი ღრუბლის ქულები. ტყისპირები იკვეთება მარჯვნივ და მარცხნივ. ტოტებდამძმებული ნაძვები შემგვცქერიან. თავდება დამუშავებული მინდვრები. ალბათ, სათიბებია ეს უსწორმასწორო ბორცვები, დილას და შავოს თივას ნეტავ ვინ უმარაგებთ? შოთა? ნანა დირექტორი ხომ არ მოთიბავს სამი ცხენის სამყოფს?! შოთამ თიბვა თუ იცის? ნეტავ რომელი ქალაქიდან გადმოსახლდა? ალბათ, მას შემდეგ, რაც მშობლები გარდაეცვალა. გასათხოვარმა მამიდან შეიფარა. მარტოს ხომ არ დატოვებდა ქალაქში? - შოთა, - ვჩერდები და ვუცდი მის წამოწევას. თამამად ვეკითხები: - რომელი ქალაქიდან გადმოხვედი საცხოვრებლად? - რუსთავიდან, - მპასუხობს მშვიდად. მე არ მჯერა. პასუხით უკმაყოფილო ვიხსენებ, იქნებ როდისმე დავუძახე კიდეც რუსთაველი და ახლა მემასხარავება. მაგრამ არა, შოთა მდუმარედ მიცქერს. არც იცინის და არც კბილებს აელვარებს. მართლა რუსთავიდანაა, რუსთაველი... სიტყვა მშვიდი თუ ვინმესთან ასოციაციას იწვევს ჩემს ტვინში, ეს შოთაა. სულ ერთი კვირაა, რაც ვიცნობ და უკვე შესაფერისების მითვისებას იწყებს ჩემი სიტყვების მარაგიდან. - როდის, - ვეკითხები ისევ. - პატარაობაში აქ ვცხოვრობდი, მაგრამ მამას სამსახურის გამო მოგვიხდა გადასახლება, როცა ხუთი წლის ვიყავი. ასე რომ, აქ არ გადმოვსახლდი, დავბრუნდი, - ამჯერად დამაკმაყოფილებლად ჩამოაყალიბა სათქმელი რუსთაველმა. - ერთი წლის წინ? - მაინც დამრჩა პასუხგაუცემელი კითხვა. - კი, - ვიცი, უცნაურია ამდენი კითხვების დასმა, მაგრამ აბა როგორ გავიცნო ჩემი ახალი მეგობრები? მეგობრები? მიხარია. - ეს ცხენები ადრეც გყავდათ, - ვიცი, ხომ მიხრა, რომ დილა დედამისის ცხენია. - კი, უქმე დღეებზე თითქმის სულ აქ ვიყავით, არ გვეთმობოდა სოფელი, - უკან, გამოვლილ გზას გასცქერს. - დემნა! - წინ წასულს გადასძახებს, - გავცდით, გადასახვევს გავცდით! დემნა ცხენს მოატრიალებს და უკან ბრუნდება. დემნა კარგი ბიჭია, ჩემსავით ისიც თოთხმეტი წლისაა. ერთი წლით უმცროსები ვართ შოთაზე, სასკოლო ჟურნალში მოვკარი თვალი ჩვენი დაბადების თარიღებს. ბევრი და-ძმა ჰყავს. სკოლის აქაური შვიდი მოსწავლიდან ორი მისი დაა, ერთიც - ძმა, ორიც - მამა ბასილის ვაჟი. უფრო პატარებიც ჰყავთ, ბაღის ასაკისები. სულ ექვსნი არიან, თუ არ ვცდები. უფროსი ძმის სიდინჯე და მზრუნველობა ეტყობა მის საქციელს. ამას კარგად ვხვდები მე, ოჯახში უფროსი და. - გავცდით? - შოთას ეკითხება და მხარმარჯვნივ ტყეში შემავალ ვიწრო გზას გასცქერს, - მესამე მახსოვდა. - ესაა მესამე გადასახვევი, ნისლში თუ ვერ დაინახე რომელიმე, - ამართლებს შოთა. - ალბათ, - გზიდან გადაუხვევს დემნა და ისევ დაწინაურდება. - რატომ მივდივართ ციხეზე მაინცდამაინც დღეს? - ვეკითხები შოთას. გვერდიგვერდ მიდიან დილა და შავო. - მე და დემნა ისედაც ვაპირებდით და წვიმის გამო აღარ გადავდეთ. - შენ და დემნა ბავშვობიდან მეგობრობთ? - ვეკითხები, თითქოს ასი წლისები ვიყოთ. - ერთად ვიზრდებით, - მპასუხობს. - მეგობრობას ვერ დავარქმევ, ძმებივით ვართ. მეგობრებს არჩევენ, ძმებს - არა. - ანუ დემნას ისეთს იღებ, როგორიც არის? - ნაკლის ძებნას ჯობს ღირსებები დავინახოთ ადამიანში, - თვალს თვალში მიყრის. - რამე ნაკლი აქვს-მეთქი, არ ვამბობ, - თავს ვიმართლებ. - არც მე გეუბნები მაგას. - ვერ გავიგე. - მეგობარი რაღაც ცივი სიტყვაა, - ნაწვიმი ტყის მყუდროებაში მიმავალი დემნას ზურგს გასცქერს შოთა, - ჩემიანია. - სიტყვა მეგობარი მეც არ მეჩემება, ყოველი მეორე იბრალებს და არავინ ტვირთულობს, - ძველი კლასი მახსენდება და ჩემი ვითომ მეგობრები, ჩემს შეცდომაზე ჩასაფრებულები. - მარტოსული ტიპი ხარ, - დაფიქრებით ამბობს შოთა, მისი მზერა ჩემსკენ გადმოინაცვლებს მშვიდად. - არა, მე და დედა ვართ. დედაც ჩემნაირია. - შენნაირი მარტოსული? - არა, ჩემნაირი ჩემიანი. - კარგია, ასე თუა, დედებსაც არ ვირჩევთ, - დაფიქრებით დაამატა. ისევ დემნას გახედა, - დღევანდელ დღეს ჩემი მშობლები და დემნას დედა ერთად, ავარიაში გარდაიცვალნენ. ჩვენც იქ ვიყავით. ყველაფერი ჩვენს თვალწინ მოხდა. ისევ მშვიდად ამბობს. ნერვებს მიშლის მისი სიმშვიდე. სახე სად წავიღო არ ვიცი. სად დავემალო გვერდით მიმავალ შოთას. ნაწვიმია, ერთიანად სველები ვართ ჩვენივე ცხენების მსგავსად, მაგრამ მაინც მეტყობა, ორ მლაშე ნაკადად მოცოცავენ ცრემლები.   ტკივილებსა და შიშებში შობენ დედები... ტკივილებსა და შიშებში ზრდიან... ტკივილებითა და შიშებით ტოვებენ... ტოვებენ და მიდიან...   - მას უფრო უჭირს, - ჩემს ცრემლებს არ აქცევს ყურადღებას, დაფიქრებით ამბობს შოთა, - მე ჩემი თავის ანაბარა ვარ, მას კი ხუთი და-ძმა აბარია. გული სავსე მაქვს, ვეღარ ეტევა... ვეღარ ეტევა გრძნობები და სიხარულები, სევდები და ტკივილები...  მადლობა უფალს ჩემი გზის ამ მიყრუებულ სოფელში გადმოხვევისათვის... მადლობა ჩემიანების პოვნისათვის...     მთის ფერდზე მოფენილ ლოდებს მწვანედ მოსდებოდა ხავსი. ოდესღაც საიმედო საფრად აღმართული ციხისაგან ნანგრევები დარჩენილიყო. ხვიარა ფარავდა ურღვევად დარჩენილ კედლებს, ავის მზრახველისგან იცავდა თითქოს. ცხრა საათი გამხდარიყო. მზე არ გამოჩენილიყო ღრუბლებიდან, მაგრამ მოდღევებას სამივე ვგრძნობდით. საუბარი და ბიჭების წარსულის ქექვა აღარ მინდოდა. საკმარისი იყო. დაქვეითდნენ და ცხენები ნებაზე გაუშვეს. ჩანთები მოხსნეს. ციხეს აღმოსავლეთიდან უნდა შემოვუაროთო, მე გამანდეს განზრახული. მეც ჩამოვხტი და დილას აღვირის უნაგირზევე გამობმა დავაცადე შოთას. ზურგჩანთა ისედაც მხრებზე მეკიდა. ბევრი სიარული არ მოგვიწევს, აქვეაო, დაამატა დემნამ. სად მივდიოდით, მაინც ვერ მივხვი. ციხე აქ იყო, ხელუხლებლადა და უძრავად.   როცა ტოტებგადაბარდღული მუხა და სამი ერთნაირი მოყვანილობის ლოდი დავინახე, მაშინ მივხვდი ყველაფერს. ციხის გვერდით ძველისძველი სასაფლაო იყო, სამი ახალი საფლავით.             VII   ისევ არ ვარღვევთ ჩვეულებას, ისევ არ ვსაუბრობთ სკოლაში ცხენებზე, არ ვთანხმდებით უთენია შეხვედრაზე, მაგრამ ყოველ დილით ერთი ფიქრი მაღვიძებს: გარეთ მიცდის დილა. ყოველ დილით იცის შოთამ, დილას ფლოქვების თქარუნს ფანჯარაზე აკრული ველოდები.   დაძინებას ვცდილობ, რახანია. თორმეტს გადასცდა. სოციალურ ქსელში ძრომიალის ჩვეულება თითქმის მოვიშორე, ძილი უფრო მჭირდება, ვიდრე სისულელის ცქერა, არაფრისმომცემი ინფორმაციით თავის გამოტენვა. თუ არ გამოვიძინე, ხვალ ვერ ავდგები საჭირო დროს, სკოლამდე ვერაფერს მოვასწრებ. მაგრამ რატომ არ მეძინება. იქნებ იმიტომ, რომ ახლახანს შოთას ფეისბუქ გვერზე პროფილის ფოტოდ დაყენებული დილას ფოტო შავოს ფოტომ ჩაანაცვლა. მაგრამ მარტო შავო როდია, მხედარიც თან ახლავს. მართალია, კამერისკენ ზურგმიქცეული და ამომავალი მზისკენ მაცქერალი, მაგრამ მაინც ის. შოთაა. რა თქმა უნდა, ვიცანი. სხვა ვინ იქნება? ზურგით მდგომსაც ვიცნობ და მხოლოდ ცალი იდაყვითაც... თმის ერთი ღერითაც, ალბათ... შოთა საშუალო სიმაღლის ბიჭია, თუმცა ჩემზე ერთი თავით მაინც მაღალია. არა, მე არ ვარ დაბალი, უბრალოდ ისაა ჩემზე მაღალი. ტალღოვანი ყავისფერი თმა აქვს და ყავისფერი თვალები. გამორჩეული არაფერი აქვს თითქოს, არც ცისფერი თვალები და არც ქერა თმა, მაგრამ ეს რა საჭიროა საერთოდ? მშვიდი ხასიათი აქვს და მეტყველი, დაფიქრებული მზერა. როცა მიცქერის, როცა სქელი წარბების ჩრდილიდან იხედება, მგონია, ჩემს გონებაში გაფიქრებულ აზრებსაც კი ხვდება და კითხულობს. შოთა სიმპატიური ბიჭია. საოცარი სიცილი აქვს, თეთრი კბილები და ბუნებრივი ღიმილი. ბრედ პიტს აღარ ვამსგავსებ, რა ხანია. ვინაა ბრედ პიტი შოთასთან? ახლოსაც ვერ მოვა! ხელის მტევნები აქვს ფართო, მზით გაშავებული. შრომის კვალი ეტყობათ, ქალაქელი ბიჭებივით გაფითქინებული თითები და გოგოსავით ფაქიზად შემომრგვალებული ფრჩხილებით ვერ დაიკვეხნის, მაგრამ კაცს რად უნდა ჰქონდეს მსგავსი ხელები, თუ მაინცდამაინც ქირურგი არაა და დღეში სამჯერ ან ათჯერ საგულდაგულოდ სადეზინფექციო ხსნარით არ იხეხავს ხელებს იდაყვებამდე? შოთა კარგი ბიჭია. ვხვდები, მხოლოდ დილას ზურგზე მოკალათებისა და გასეირნების გამო აღარ მიმიწევს ყოველ დილით გული სავარჯიშო მოედნისკენ. რა ვქნა? რა ჩემი ბრალია? ერთი ნახვით არ თქმის, ერთ კვირაშიც არ ეთქმის... ორ კვირაში გამოვშტერდი...   ჩემი ტელეფონი ზმუის. ხმა მაქვს გათიშული, ვინმე რომ არ გავაღვიძო. სასწრაფოდ ვწვდები ფანჯრის რაფაზე შეგდებულს და საბნის ქვეშ ვყვინთავ მასთან ერთად. ალბათ, მამაა.. შავოს მხედარს ვხედავ მესენჯერის მრგვალ ლოგოზე. გული სისხლის გადატუმბვას ერთი ორად ასწრაფებს. „თამარ, გღვიძავს?“ „კი.“ „რატომ გღვიძავს?“ „მაგიტომ.“ მესიჯებით იოლია საუბარი, უთქმელის თქმაც კი. არ გაბნევს შემომაცქერალი თვალები და ხელის გასაწვდენზე მფეთქავი მისი გული. „ხვალ არ გამოხვიდე, არ ვიქნებით.“ თ- ში ცხენები თუ იგულისხმა. „ვიცი, ხვალ წირვაზე იქნები, ტაძარში.“ „მოხვალ?“ „მოვალ.“ „მიხარია.“ „კაბა და თავსაფარი ვიცი, კიდევ რაა საჭირო წირვაზე მოსვლისთვის, როგორ უნდა მოვემზადო, თუ რაც ჰქვია?“ „აღსარება არასდროს გითქვამს?“ „არა.“ „არც ზიარებულხარ?“ „ჩვილობაში, ნათლიას დავყავდი ხოლმე, პატარა როცა ვიყავი, არც მახსოვს.“ „ანუ მონათლული ნამდვილად ხარ.“                                „კი, ჯვარსაც მუდამ ვატარებ, დედას ამბობს, რომ არასდროს შეიძლება ჯვრის მოხსნა. მუდამ უნდა გვეკეთოს მცველად.“ „კი, ასეა.“ „რა გავაკეთო?“ „არ ჭამო, არაფერი დალიო, სეფისკერის ჭამა რომ შეძლო. თუ მოახერხებ, აღსარებაზე იფიქრე, ცოდვებზე. წირვის დროს ეცადე, გულისყურით უსმინო მამა ბასილს. თუ მოგინდება მასთან საუბარი, თუნდაც აღსარება ვერ მოუყარო თავი, საუბრის სურვილი თუ გაგიჩნდება, მითხარი და ვეტყვი. წირვის დასრულების შემდეგ დროს გამონახავს.“ „კარგი, ვეცდები.“ „აღსარება ცოდვების ჩამონათვლის გამზადება არაა. ფურცელზე ჩამოწერა შეიძლება, მაგრამ ეგ არაა მთავარი. მთავარია, დაფიქრდე, რა გაწუხებს შინაგანად, რა გამძიმებს, შენი ან სხვისი საქციელი თუ გაწევს ტვირთად. იქნებ რამის ნაკლულევანებას გრძნობ სულში, რამ მოგიყვანა იმ დღეს წირვაზე... გაიხსენე, დაფიქრდი...“ „ზარის ხმამ მომიყვანა. მეძახდა თითქოს.“ „მე არა, მამა ბასილს მოუყევი.“ „კარგი.“ ბევრი მაწუხებს, მამძიმემს და მაკლია. მაგას რა გამოლევს... სხვა არაფერია ჩემი ცხოვრება თუ არა სიმძიმეები, წუხილები, ტკივილები, დანაკლისები... „შენ რამ მიგიყვანა ტაძრამდე?“ „დაობლებამ. ავარიის შოკმა.“ ვნანობ, რომ ვკითხე. არ მინდა ტკივილები გავახსენო. თუმცა როგორ შეიძლება ბავშვს დაავიწყდეს, ობოლი რომაა? „რატომ გაჩუმდი?“ „სულაც არ ვლაპარაკობდი, საბნის ქვეშ ვარ შემძვრალი და უჩუმრისპირად ვმესიჯობ.“ სიცილის სმაილს მიგზავნის. „რატომ შეწყვიტე წერა?“ „არ მინდა მტკივნეული წარსული გაგახსენო.“ „მაგას რა დამავიწყებს, მივეჩვიე უბრალოდ. მტკივნეულიც აღარაა, დედამ და მამამ ღმერთის გზაზე დამაყენეს, გარდაცვალებით დამაყენეს. უკეთესს რას იზამდნენ შვილისთვის?“ „არ ვიცი, ვერ გეტყვი. შენ გზას ვინც არ გაივლის, ვერც შენს ნაცვლად გასცემს კითხვებს პასუხს.“ „მოხვალ?“ „მოვალ.“ ცოტახანს ორივე ვწყვეტთ წერას. მგონია წავიდა, დაიძინა. ათასმეერთედ ვკითხულობ მის მოწერილ ყოველ სიტყვას. გაფაციცებით ვეხები ტელეფონის ეკრანს რომ შეცდომით რამე არ გავგზავნო, მოვიწონო ან წავშალო. „რა მოგწონს? რისი კეთება გიყვარს?“ - ისევ ამოიდგა ხმა თუ დაიკაპიწა მკლავები. ისევ მთელი სიმძლავრით ამუშავდა ჩემი სხეულის მთავარი ტუმბო. „ცხენები მომწონს, ჯირითი მიყვარს.“ „ოჰ, ეგ ვიცი. სხვა...“ „კითხვა მომწონს. მზარეულობაც.“ „მზარეულობა??? არ ველოდი. :))“ „ვითომ რატომ?“ „მხრების აჩეჩვის სმაილი ვერ ვნახე.“ „მცენარეებიც მომწონს. ბიოლოგია. ბაღი მინდა გავაშენო. სხვანაირი. თოხით და ბარით არა, მუდმივი კვლებით და ნოყიერი, ნეშომპალიანი ნიადაგით.“ „სოფელში გაგათხოვებთ :))“ „გმადლობთ, თავად მოვახერხებ რამეს, როცა დრო დამიდგება.“ „გეხუმრე :(“ „კაი ერთი.“ „ეგეთი კვლები მე გავაკეთე ამ შემოდგომით, ჯერ არ ვიცი, რა გამოვა.“ „სერიოზულად?“ „ფიცრით შემოღობილია ერთი. მეორე სიგრძეზეა, როზუმის კვალი ჰქვია...“ „ვიცი, რაცაა როზუმის კვალი.“ „სერიოზულად?“ „ქალაქელ გოგოებს გუგლში ძრომიალის მეტი საქმე არ აქვთ. :)“ „ქალაქელი გოგო არ ხარ შენ.“ ვერ ვიგებ, უნდა მეწყინოს თუ უნდა გამიხარდეს. მგონი კომპლიმენტია... ნამდვილად კომპლიმენტია. „მიხარია.“ - ვწერ და იმავ წუთას მოსულ პასუხს ვკითხულობ. რატომღაც ვწითლდები. ლოყები მეწვის, ნამდვილად ვწითლდები: „მეც მიხარია.“     მამა ბასილს ჭაღარაშერეული თმა-წვერი აქვს. როცა საუბრობს, ჯვარცმას უცქერს. როცა მისმენს, მე მაკვირდება. ალბათ სახეზე უნდა ამოკითხვა იმისა, რის თქმასაც ვერ ვახერხებ. ალბათ, მაცხოვარს სთხოვს საჭირო სიტყვების პოვნას იმის სათქმელად, რაც უნდა, რომ ჩემს გულამდე მოიტანოს. მამა ბასილი გულითადი, კეთილი, დაფიქრებული, განათლებული ადამიანია. ამ ყველაფერთან ერთად ყველაზე თბილი მამაა, ვინც კი ქვეყნად შემინიშნავს, მამობის ასპექტში ვინც კი შემიფასებია. მოძღვარი რომ ჩემია და ჩემიანი, ამას დღეს გავიფიქრებ, მთელი დარჩენილი ცხოვრების მანძლზე კი ნაბიჯ-ნაბიჯ დავრწმუნდები. მეგობრობაში ცოდვას ვერ ვხედავდი, არ მიხსენებია ჩემი ახლად ფესვგადგმული გრძნობებისა არაფერი, მაგრამ თავად მკითხა შოთას შესახებ. პირი გავაღე რამის სათქმელად და ვერაფერს მოვუყარე თავი. უთქმელობით უფრო გავიყიდე. თავი დავხარე და საკუარ ხელებს დავაცქერდი. მიკანკალებდა ორივე. მამა ბასილმა თავზე გადამისვა ხელი. მიხარია, შოთასთან მეგობრობამ ტაძრამდე თუ მოგიყვანაო, მითხრა. მეტი არაფერი უკვლევია და უძიებია. ყველაფერი ცხადი იყო ისედაც. მე ასე ვხედავდი.       VIII   თვე ხდება, რაც აქ დავსახლდით, მაგრამ საერთოდ აღარ მახსოვს, როგორ ვცხოვრობდი ქალაქში, როგორ ვარსებობდი სოფლის სიმწვანის, სიწმინდის, ამ მთების სიდიადის გარეშე. რას ვაკეთებდი ყოველ დღე, როცა არც დილა მყავდა და არც შოთას გვერდიგვერდ ხეტიალი შემეძლო. დემნამ უთქმელად იცის, მე და შოთა სკოლის გარეთაც ბევრ დროს ვატარებთ ერთად, დავეხეტებით აღმა-დაღმა, მაგრამ არ სცალია საჩვენოდ, დიდად არც ეტყობა, სურვილი ჰქონდეს. ნაადრევად არის გაზდილი, დაღვინებული. მამასთან ერთად უწევს ხუთი ბავშვის მოვლა, ჯერ თავადაც ბავშვს, და მა რა იქნება! სად სცალია სახეტიალოდ და მოსაცდენად. მეც არ მცალია, დედას მეც ვეხმარები საშინაო საქმეში, მაგრამ დილის შვიდიდან ცხრის ნახევრამდე ჩემი დროა, ჩემი ძილის ხარჯზე რას გავაკეთებ, ეს ჩემი საქმეა. მეტად თუ ვერ მოვიცლი დღის მანძილზე, დილით მაინც ხომ შემიძლია ის ვაკეთო, რაც ყველაზე მეტად მინდა. მთელი დღე რომ დამუხტული ელემენტივით იყო, დილა უნდა დაიწყო შესაფერისად.   სკოლიდან დაბრუნებული დედა უცნაურად იქცეოდა. სასადილოდ სუფრის გაშლა და საჭმლის გამზადება აზრადაც არ მოსვლია, წინ და უკან დადიოდა ოთახიდან ოთახში, გამუდმებით ფანჯარაში იცქირებოდა და ერთ ადგილზე ვერ ჩერდებოდა. გიორგი ჯერ ისევ ბაღში იყო. მე მაცივრიდან წინა დღეს გამზადებული კერძი გამოვიღე და გაზქურაზე შევათბე. ლაშამ უგემურად ჭამა. ახლაღა შევატყვე, ისიც დედასავით შფოთავდა. - რა მოხდა? - ვეკითხები ხმადაბლა. - დილაობით რომ არ დაბოდიალობდე და სახლში იყო, გაიგებდი, - შემომიღრინა. - რა მოხდა? - მეც შევუღრინე, დროზე რომ ამოეღერღა. - ქალაქში ვბრუნდებით, - გამოსცრა. თეფშს ჩააცქერდა, კიდევ ერთი კოვზი კერძი შეხვრიპა ხმაურით, სანამ მე გააზრებას მოვასწრებდი. - რაა? - ამოვიხრიალე ხმის კანკალით. - მამა ჩამოდის, - ისე თქვა, თითქოს სულაც არ უხაროდა. - რა? - ისევ წამოვიძახე, ამჯერად სიხარულით. - ჰო, მამა ჩამოდის და დღესვე ვბრუნდებით ქალაქში საცხოვრებლად, - ისევ გაბრაზებით ჩაილაპარაკა ლაშამ. ეტყობა, ამ მოკლე დროში მასაც ჩემსავით შეყვარებოდა აქაურობა, დასათმობად არ ემეტებოდა. - ეგ დედამ თქვა? - ბოლო იმედს მოვებღაუჭე. - არა, მამამ, - უიმედოდ შემომხედა ლაშამ. - დედას უთხრა, მაგ მიყრუებულში არ დაგატოვინებ ბავშვებსო. - სუ, - პირზე ხელი ავაფარე ლაშას. არ მინდოდა, დედა მიმხვდარიყო, მშობლებს შორის გაჩენილ უთანხმოებას რომ ვხვდებოდით და ვგრძნობდით. - აღარაფერი თქვა, დედა საკმარისად ნერვიულობს ისედაც. - მე აქედან წასვლა არ მინდა! - გამოაცხადა ლაშამ. - არც მე, - არ ჩამოვრჩი, - არც დედას. - მამა რომ ჩამოდის კარგია, - კარში დედას გაცრეცილი სახე დავინახე, - მაგრამ ძალით ვერ წაგვიყვანს ქალაქში. არ მინდა, - სადაც იყო, იტირებდა. - არ მინდა, ისევ ძველ ცხოვრებას დავუბრუნდეთ... აქ მინდა დარჩენა... შეიძლება ერთხელ მაინც გავაკეთო ის, რაც მინდა?.. - როდის ჩამოდის? - იმედით დავეკითხე დედას, აქამდე სულ მეჩქარებოდა მამის ნახვა, მაგრამ ახლა ისეთი გრძნობა მქონდა, თითქოს დააგვიანა. შესაფერისი მომენტი გამოტოვა, დასაბრუნებლად შესაფერი. - დღეს, - დედას ხელები უკანკალებდა. - დღეს? - გული დამწყდა. ნუთუ დღესვე უნდა მიგვეტოვებინა მთა? დღესვე უნდა დავმშვიდობებოდით აქაურობას? - გიორგია მოსაყვანი, - ამოიოხრა დედამ და წამოდგა, - არ უნდა წასულიყო, ხომ ვეხვეწებოდი, არ წასულიყო... თითქოს ჩემს ფიქრებს გამოეხმაურა დედა. ნუთუ მართლა დაიგვიანა მამამ... სამი წელი გამოტოვა უჩვენოდ... ლაშა კომპიუტერს მიუჯდა. დედა საბავშვო ბაღში წავიდა. თბილად ჩავიფუთნე, ჩანთა ჩავილაგე და ჩუმად გამოვიძურწე. არ მინდოდა, ვინმეს დავენახე. ამორძალი აჯანყდა თამარის გულსა და გონებაში. მშობლებო, არ შეიძლება შვილები საკუთარ ცხოვრებას მოარგოთ... თქვენი ცხოვრებით ცხოვრება აიძულოთ... მე რომ დედა ვიქნები დედაჩემივით შვილების ცხოვრებით ვიცხოვრებთ და მათი სუნთქვით ვისუნთქებ... თუმცა კი დედამაც იძულებით წამოგვიყვანა სოფელში. მაგრამ ეგ ის გამონაკლისი იყო, როცა დედა გაცხარდა... თანაც დედები გუმანით ხვდებიან შვილების გზას...   შოთა არ მიძებნია. მისი ნახვა არ მინდოდა. არავისთვის მსურდა გეგმებისა და ბრაზის გაზიარება. მას ჩემზე მეტი სადარდებელი და საწუხარი ჰქონდა. მე მყავდა დედაცა და მამაც, მაგრამ მაინც ვშფოთავდი. მას არ ჰყავდა არც ერთი და მაინც მშვიდად იყო. შოთა არ მიძებნია. მე დილასთან მქონდა საქმე. დაღამებას დავუცადე და შოთას ეზოში ქურდულად შევიპარე. ძაღლმა მიცნო და მეგობრულად შემომყეფა. ცხენების ფრუტუნი თავლის გარეთ მესმოდა. ჭრიალით გამოვაღე კარი და ლანდივით გავუჩუნარდი სიბნელეში. ვიცოდი, სადაც იყო დაბმული დილა, მაგრამ მაინც მივანათე ტელეფონი. შეუკაზმავად ხომ ვერ წავიყვანდი?! დიდხანს მოვუნდი მის მორთვა-მოკაზმვას. მინახავს, შოთა როგორც აკეთებდა, მაგრამ ერთია ცქერა და მეორე სიბნელეში, ხელის ფათურითა და თვალის ცეცებით იმავეს გამეორება, რაც წესიერად არც გახსოვს. გაჭირვებით გამოვიყვანე თავლიდან. რატომღაც მეურჩებოდა და მიძალიანდებოდა. ალბათ, ღამით ტყეში სიარული დიდად გუნებაში არ მოსდიოდა, მაგრამ მე იმ წუთას სულაც არ მახსოვდა არც გარეული ნადირი და არც სხვა საფრთხე, რაც შეიძლებოდა ჩემს საქციელს მოჰყოლოდა. მხოლოდ პროტესტის გრძნობა მირევდა გონებას. დედა მეცოდებოდა, ინერვიულებდა. მამაც ინერვიულებდა, მაგრამ არ მეცოდებოდა. ახლა გავაცნობიერე რომ მშობლების მიმართ სხვადასხვაგვარი დამოკიდებულება გამჩენოდა. დედა უფრო გიყვარს თუ მამა? იდიოტური კითხვა, რომელიც ყველა ბავშვისათვის ცხოვრებაში ერთხელ მაინც დაუსვამთ. ორივე მიყვარს, ორივე ჩემია, მაგრამ სხვადასხვანაირად, სხვადასხვანაირ პასუხისმგებლობას ვგრძნობ მათ მიმართ, სხვადასხვაგვარად მეჩემებიან. დედა მეცოდებოდა ნერვიულობისთვის. მამას მინდოდა, ენერვიულა, მოვეძებნე და არ დაეგვიანა.   მთვარე ამოცურდა მოწმენდილ ცაზე. შემაგულიანა. გაბედულად გავუდექი ზევით მიმავალ გზას. თანამგზავრად შევიგულე. ციოდა. სუსტი ნიავი არხევდა ჩამოსაცვენად გამზადებულ ფოთლებს. არც გამხსენებია ჩრდილებისა და ტყის შრიალის რომ უნდა შემშინებოდა. მივდიოდი გაბედულად, მხოლოდ ჩემი განზრახვა მიტრიალებდა თავში. მხოლოდ იქამდე უნდა მიმეღწია. იქ მარტო არ ვიქნებოდი. თითქოს დილაც მიმიხვდა გეზს, უფრო დამყოლი გახდა. თავადვე გადაუხვია მესამე მოსახვევში. ციხემდე ცხენდაცხენ მივიდოდი, მაგრამ დაუქვეითებლად ვერ მივაღწევდი საფლავებამდე. ან რა მესაქმებოდა შოთას მშობლების საფლავზე. მაგრამ სხვა დასამალი ადგილი არ მეგულებოდა. აქ არ ვიყავი მარტო და თან არავინ მომძებნიდა. სულაც არ მახსოვდა, სასაფლაოზე ღამით სიარული საშიშად რომ ითვლება. მე აქ სასაფლაოზე არ მოვსულვარ, დილას ძველ პატრონთან მოვედი. მინდა, მაგრამ ვერ მომიხერხებია ვთქვა, რომ ისეთივე ძვირფასი გახდა ამ ერთ თვეში აქაურობა ჩემთვის, როგორც აქაურობის შვილებისათვის. მე სხვა ვარ, მაგრამ გულით მწადია, აქაური გავხდე. არ მინდა აქაურობის დატოვება მაიძულოს ვინმემ. მინდა მეც მქონდეს უფლება, როცა მოვკვდები, ძველისძველ სასაფლაოზე დამფლან. არ თქვან ეს ქალაქელია, იქვე გავუშვათო. მინდა აქ მქონდეს ჩემი მიწა, თუნდაც სულ პატარა. აქვე იყოს ჩემი შინ. მამას არ ესმის, მამა ევროპას მიეჩვია. მთა და სიწმინდე მისთვის მიყრუებული ადგილია. არც მანამდე მოსწონდა დიდად, მაგრამ სააგარაკოდ მაინც გვპირდებოდა სახლის აშენებას. ეს იყო მისი „დიადი მიზნებიდან“ ერთ-ერთი. ახლა რამ აფიქრებინა, რომ აქ ცხოვრება არ მოგვწონს და დედა ძალით გვაკავებს. მე ხომ თითქმის ყოველ დღე ვწერ და ვურეკავ, ვუყვები აქაურ ამბებს. შოთა არ მიხსენებია, მაგრამ დილას შესახებ მოვუყევი. მოვუყევი, ცხენით ჯირითს რომ ვსწავლობ. იცის, როგორ მიხარია აქაურობა და როგორ მიყვარდება. იქნებ სწორედ ამიტომ მოდის? იმიტომ, რომ უმისოდ ვეჩვევით ცხოვრებას და უმისოდ ვხარობთ?   გაჭირვებით მივაღწიე ციხის ნანგრევებს. ძილი მინდა, საშინლად დავიღალე. დილას აქ ვერ დავტოვებ, მაგრამ სასაფლაომდე ხევის ნაყარი ქვით მოფენილი ფერდია ჩასავლელი, მერე ვიწრო ბილიკია ასავლელი. შორი არაა, მაგრამ რთული გზაა. უნდა გამომყვეს, აქ ვერ დავტოვებ მგლების შესაჭმელად... მგლების? წამიერად გამკრა შიშმა. დავქვეითდი და ხევზე ჩამავალ ბილიკს დავუწყე ძებნა. ფანარი მოვიმარჯვე. დამყოლად მომდევს დილა. აზრად არა აქვს, მარტო დარჩენა მოიგუნებოს. მუხა დავლანდე. მთვარის შუქს ირეკლავს სამი თეთრი ლოდი. ორი ერთადაა, როგორც პაემანზე გვერდიგვერდ ჩამომსხდარი წყვილი. შოთას დედ-მამა. მესამე ცალკეა, მარტო, როგორც ტრიალ მინდორში ცალად  დარჩენილი ხე. დემნას დედა. შუაში მოვექეცით მე და დილა. ცხენი მიხვდა გზის დასასრულს, დაიმუხლა და წამოწვა. შემომანათა დიდი, კრიალა თვალები. მთვარეს ირეკლავს დილას მზერა. ორი მთვარე შემომცქერის და მანუგეშებს. მის გვერდით დავიმუხლე მეც. კისერზე მოვხვიე ხელები. სულაც არ მინდა ტირილი... სულაც არ ვარ სუსტი და მტირალა... ისეთი თბილია დილას კისერი, ისე მამშვიდებს მისი ფრუტუნი და თივის სუნიანი ფაფარი... ვინმეს რომ ერთი თვის წინ ეთქვა, შუაღამისას ცხენთან ჩახუტებული დაიძინებ შუა სასაფლაოზეო, კარგად ვიცინებდი. მაგრამ ახლა...